Яқинда давлат ўзбек тили  байрами кенг нишонланди.  Ташкилотларда, ўқув масканларида тадбирлар ташкил этилди. Тилни асраш, унинг  жозибадорлиги ҳақида кўп ва хўб гапирилди, шеърлар ўқилди, қўшиқлар айтилди.  Бу яхши, албатта. Бироқ бундай тадбирлар мавсумий, фақат сана муносабати билангина ўтказилмаслиги керак. Чунки, масала  қадар муҳим ва  аҳамияти каттаки, бунга ҳар бир фуқаро дахлдор десак тўғри бўлади.

 Кўчаларни, ҳиёбонларни қаранг: аксарият жойларда номлар инглиз тилида ёзилган, унда-бунда ўзбекча ёзилганларининг кўпи хато. Ҳуқуқшунослигим тутиб, «Нега ташқи ёзувда имло хато бор ёки бу сўзнинг маъноси нима?» – десам, «Компьютердан шундай чиққанда», – деган жавоб олдим. Қизиқчи Муҳиддин дарвешу, Ҳожибой То-жибоевга тақлидан айтганда, «Бу бир ком- пьютер бўлса, қилма, қўймани билмаса, нимани буюртма берса, шуни ёзиб берса... унда сен нима қилиб ўтирибсан, дейдиган мард йўқ» ...

Энди айтилмоқда, тартиби, қонун талаблари, ҳуқуқий меъёрлар тушунтириляпти.

«Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 6-моддасига асосан, ишлаб чиқарувчи (ижрочи, сотувчи) истеъмолчига ўзи сотаётган товар (иш, хизмат)лар ҳақида ўз вақтида зарур, тўғри ва тушунарли маълумот бериши шартлиги, «Реклама тўғрисида»ги Қонунда эса, қонунийлик, аниқлик, ишончлилик, рекламадан фойдаланувчига зарар, шунингдек маънавий зарар етказмайдиган шакллар ва воситалардан фойдаланиш талаб сифатида белгиланган.

Ноаниқлиги, икки хил маънони англатиши, бўрттириб юбориши, яшириб кетиши оқибатида рекламадан фойдаланувчиларни чалғитувчи ёки чалғитиши мумкин бўлган реклама нотўғри (инсофсиз, билатуриб ёлғон) реклама ҳисобланиб, бундай реклама тақиқланади.

Қонунийми, демак, унга ишонмоқ, таянмоқ керак. Агар тадбиркор ўз фаолиятини қонун талабларига риоя қилган ҳолда олиб борса, тартиб тамойилларга амал қилса, ҳамиша юзи ёруғ бўлади. Бу ўринда гап масаланинг нафақат қонуний, балки маънавий-ахлоқий жиҳатлари ҳақида ҳам кетмоқда.

 Тилга эътибор ҳиссини юксалтиришда оиланинг, ота-онанинг ўрни алоҳида. Ахир фарзанд илк олгулигини шу икки буюк зотдан олади. Сўзларни ҳижжалаб айтиб, уларга тақлид қилади, ўрганади ва камолга етади. Агар фарзанд-нинг тили хашаки, қоришиқ бўлса, унда аслият билан боғлиқ тушунчалар саёз бўлиши тайин. Бежизга айтмайдилар, тилда номус, ор, руҳият мужассамдир. Демак, Ченишевский айтганидек, тарбиячининг ўзи тарбияланган бўлмоғи керак.

Бугун тарбияланган тарбиячиларга тобора эҳтиёж сезмоқдамиз. Тилга бўлган муносабатнинг келиб чиқиш сабабини сал илгарироқдан, яъни рўзғор ташвишига қоришиб, маънавият, қадриятдан қорин ғамини устун қўйган йилларимиздан излайман. Истаймизми йўқми, кундалик ташвишлар  асосий вақт ва эътиборимизни олаётгани бор гап. Топган тутга-нимизни ҳою ҳавас йўлида сарф этиб, асл қадриятлардан йироқлашаётганимиз ҳам чин. Отани  «пахан», онани  «мамуля» дейиш уят ҳисобланмай қўйди. Мана, йиллар ўтиб, қаддимиз, қадримиз юксалди. Маънавий эҳтиёжларнинг ўрни тўлмоқда. Китоб ўқиш – олий юмуш экани, Алишер Навоий, Заҳириддин Бобур, Абдулла Қодирий, Озод Шарафиддинов, Абдулла Орипов, Эркин Воҳидов, Муҳаммад Юсуфларни ўқиш ва уқиш қанчалар эҳтиёж экани тобора аён бўлмоқда. Миллатнинг руҳи, тафаккури, маънавиятини ўзида жо қилган – она тилини ардоқлаш ишига барча бирдек масъуллиги  қалқиб чиқмоқди. Ўзбек тилининг давлат тили сифати-даги нуфузи ва мавқеини ошириш йўлида тизимли ишлар жорий этилмоқда. Муҳими, «Тил борки миллат барҳаёт» каби шиорлар фақат тадбирларда эмас, бугун қалбларда ўз ифодасини топмоқда. Матбуот,ижтимоий тармоқларда очиқ-ойдин фикрлар билдирилиб, тил ҳимояси учун камарбаста бўлиняпти. Жамоатчилик назорати асосида, кўзга, дилга ёт жиҳатлар ҳақидабонг урилмоқда.

 “Нима учун кўча ҳаракати қоидасини бузган кишига милиция ҳуштак чалади-ю, бутун бир тилни бузаётган одамларга ҳеч ким ҳуштак чалмайди?“, дея куйиниб ёзган эди  ярим аср аввал Абдулла Қаҳҳор. Шундай экан, тилимизни асраш, мамлакат фуқароларининг давлат тилига амал қилиш масъулиятини ошириш ҳам ҳар биримизнинг ўзимизга боғлиқ. Бу талабга муносиб жавоб бериш ортида билим, қанчадан-қанча меҳнат, сўзамоллик, халққа яқинлик, аввало, сўзга ҳурмат ҳисси бўлиши кераклигини йиллар ўтиб ҳаётнинг ўзи ўқитмоқда.

Ўзбек тилига ҳурматсизлик ҳолатини кузатган чоғингиз лоқайд бўлманг. Токи улуғ зотлардан мерос қолган Она тилимизнинг қадри қалбимизда уйғонса, бу борада қонунларни чуқур ўрганиб, улар га амал қиламиз. Шунда она тилимиз ҳам озор чекмайди.

Муҳиддин СУЛТОНОВ,

Тошкент туманлараро иқтисодий суди раис ўринбосари