Янгиликлар
20 нафар фахрий "Суд фахрийси" кўкрак нишони ва эсдалик совғаси билан тақдирланди
Мустақиллик – ҳуқуқ ва масъулият демакдир
Миллий суд тизимида янги давр бошланди
Одил судлов академияси: кириш танловининг илк босқичи бўлиб ўтди
РАСМИЙ АХБОРОТ
2025 йил 21 август куни Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Одил судлов соҳасида юқори малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПФ-141-сон Фармони қабул қилинди. Фармонга кўра, Судьялар олий мактаби фаолияти тубдан ислоҳ қилиниб, унинг негизида Ўзбекистон Республикаси Одил судлов академияси ташкил этилди. Шунингдек, Академияда таълим жараёни “устоз-шогирд” анъанаси асосида “бўлажак судьяни судья ўқитади” тамойилига мувофиқ ташкил этилиши белгиланди. Судьяларни қайта тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш бўйича 2025 йил 1 октябрдан бошлаб: а) судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш Академиянинг олти ойлик касбий қайта тайёрлаш курсларида давлат гранти асосида суд ихтисосликлари бўйича ташкил этилиши; б) касбий қайта тайёрлаш курсларига қабул қилинган шахслар уларнинг эгаллаган лавозими бутун ўқиш даври мобайнида сақланган ҳолда асосий иш жойи бўйича лавозимидан озод қилиниши; в) касбий қайта тайёрлаш курслари тингловчиларига судья ёрдамчисининг бир ойлик меҳнатига ҳақ тўлаш фондининг миқдорида ҳар ойда стипендия тўланиши; г) касбий қайта тайёрлаш курсларига қабул қилиш психологик, чет тиллари ва суд ихтисослигидан тест синовларидан ўтказиш ҳамда Судьялар олий кенгаши томонидан ташкил этиладиган идоралараро комиссия томонидан ўтказиладиган ёзма имтиҳон ва якка тартибдаги суҳбатдан иборат танлов орқали амалга оширилиши; д) касбий қайта тайёрлаш курсларини муваффақиятли тугатганлиги тўғрисидаги сертификатга эга бўлган шахслар аризасига асосан бўш судьялик лавозимларига ўтказиладиган танловларда иштирок этиши белгиланди. Бундан ташқари, Академияда малака оширишнинг янгича услубларини татбиқ этиш бўйича: Академияда судья ва суд аппарати ходимларининг мажбурий малакасини оширишнинг қуйидаги тартиби жорий этилиши: а) беш йил муддатга тайинланган судьялар – ҳар икки йилда икки ҳафтадан кам бўлмаган; б) ўн йил муддатга тайинланган судьялар – ҳар уч йилда икки ҳафтадан кам бўлмаган; в) Олий суд судьялари, суд раислари ва раис ўринбосарлари, шунингдек, муддатсиз даврга тайинланган судьялар – ҳар уч йилда бир ҳафтадан кам бўлмаган; г) фаолият самарадорлиги рейтингининг паст кўрсаткичларига эга судьялар – навбатдан ташқари икки ҳафтадан кам бўлмаган; д) суд аппарати ходимлари – ҳар икки йилда бир ҳафтадан кам бўлмаган малака ошириш курсларида ўқитилиши белгиланди. Шу билан бирга: а) туман (шаҳар) ва вилоят судларининг тегишли раҳбарлик лавозимларини эгаллаш учун захирада бўлган судьялар давомийлиги икки ойгача бўлган раҳбар кадрларни қайта тайёрлаш курсларида ўқитилиши; б) туман (шаҳар) ва вилоят судларида тегишли раҳбарлик лавозимларига, қоида тариқасида, фақат раҳбар кадрларни қайта тайёрлаш курсларини муваффақиятли тамомлаган судьялар тайинланиши белгиланди. Шунингдек, Академияда ўқитишни ташкил этиш бўйича: Академияда 2026/2027 ўқув йилидан бошлаб “Суд фаолияти” мутахассислиги бўйича амалий магистратура дастури асосида ўқитиш ташкил этилади ҳамда магистратура босқичида ўқув жараёни таълимнинг кундузги ва кечки шаклларида ташкил этилади ва магистратура дастури бўйича ўқиш бир йилни ташкил этиб, битирувчиларга давлат намунасидаги диплом берилади. Академия Судьялар олий мактабининг барча ҳуқуқ ва мажбуриятлари бўйича ҳуқуқий вориси ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгашининг 2025 йил 19 августдаги 2039-сонли қарори билан Судьялар олий мактабининг судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш курсига 2025/2026 ўқув йили учун кириш синовларида иштирок этишга рухсат этилган талабгорлар, кириш синовлари натижасига кўра, белгилаган квотага мувофиқ Одил судлов академиясининг судьялик лавозимларига номзодларни қайта тайёрлаш курсларига қабул қилинади. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Қўлимга бир китоб тушди...
Безаклари содда, юмшоқ муқоваси йиллар ўтиб сарғайган ушбу китобча 1992 йилда “Чўлпон” нашриётида чоп этилган. Номи: “Ҳикматнома”. Унда шарқ донишмадларининг одоб-ахлоққа доир асарларидан (таржимон Маҳмуд Ҳасаний) намуналар жамланган. Тўплам “Ziyouz.com” электрон-кутубхонаси ўқувчилари томонидан энг кўп мутолаа қилинган 20 та китоб қаторидан ўрин олгани унинг маънавий қимматини билдиради. "Ҳикматнома"нинг ноёблиги ва китоб расталаридан топиш имконияти йўқлиги боис, ундан бир неча парчаларни ҳурматли ҳамкасбларимга илиндим. Қуйида тўпламдан ўрин олган Хожа Зайн ул-Обидин Али Абдибек Шерозийнинг (Абдибек Шерозий) “Ойина-и Искандарий” (“Искандарнинг ойнаси”) достонининг насрий таржимасидан иқтибослар келтирилади. Уларда яхшилик ва ёмонлик, раҳму мурувват ва садоқат ва бошқа фазилатлар ҳақида ибратли ва ҳикматли фикрлар мужассам. “Ойина-и Искандарий” достонининг “Фарзандга насиҳат” фаслидан: “Эй ўғил! Бу дунё корхонасида шундай йўл тутки, кийган кийиминг ва еган овқатинг ҳалолдан бўлсин. Ер юзида шундай яшашга уринки, топган маошинг фақат тўғрилик орқали топилган бўлсин. Жигаринг қонидан нон топиб е, аммо текин нон учун дарбадар ит каби бировларнинг эшигига ялиниб борма. Агар сен бирор амалга минсангу, золим бўлсанг, демак, халқ қўй-у сен бўри бўласан. Душманларинг жонингга қасд этади ва андак замонда сени ҳалок қилади. Агар сен пасткаш одамлардан ҳам пастроқ бўлсанг, у пайтда ўзингга ўхшаганлар қўли остида хор бўласан. Агар сен илм билан машҳур бўлсанг, барча олам аҳлига мукаррам бўласан. Сен одамларга таъзим қилишдан бўйин товлама, такаббурлик йўлига кириб қолишдан эҳтиёт бўл. Сен одамлар билан шундай муомалада бўлки, токи улар сени жон-дилидан севиб қолсинлар. Ўзингдан катталарга одоб билан муомала қил, ўзингдан кичикларга эса шафқат йўлини тут. Катталарни ҳурмат қилсанг, бошингга иш тушганда, улар ёрдам қўлини чўзадилар, ёшлар эса сенга ҳурмат кўзи билан боқадилар. Хижолатда қолмай десанг, манманлик қилма, бошқаларнинг кўнглидан жой олай десанг, хушчирой бўл. Хушмуомалалик билан одамларнинг юрагига кириш ва катта-кичикни ром этиш мумкин. Беҳуда ҳазилларга ва енгилтакликларга йўл қўйма, беобрў ва беҳаё кишилар билан ҳамсуҳбат бўлишдан қоч. Бемаъни сўзлар билан оғзингни булғама, ҳамиша сермаъно сўзлар айтишга урин. Ўтириш ва йиғилишларда сўзни чўзма, одамларнинг бошини лақмалик билан оғритишдан эҳтиёт бўл”. Алишер Хамраев, Судьялар олий кенгаши судьяси
Ижтимоий адолатнинг ҳаётий манзаралари
Адолат тамомила “кўтарилиб”, Ватан, халқ келажаги истибдод исканжасида қолган рутубатли бир даврда миллатнинг виждони сифатида майдонга чиққан маърифатпарвар бобомиз Абдулла Авлоний унинг аµамиятини қуйидагича изоҳлаган: “Ҳар бир миллатнинг тараққий ва таолийси, давлат ва ҳукуматларнинг узун яшамоғи адолатга боғлидур”. Ҳазрати соҳибқирон Амир Темур бобомиз Оқсарой пештоқига “Адолат — давлатнинг асоси ва ҳукмдорлар шиоридир”, деган ҳикматли сўзларни бежиз ёздирмаганини, айнан адолат янги Ўзбекистондаги улуғвор ғоя — инсон қадр-қимматини олий даражага кўтариш борасидаги амалий ҳаракатларимиз пойдеворига айланганини давлатимиз раҳбари алоҳида таъкидлаган эди. Албатта, бунда жуда чуқур маъно бор... Инсон, унинг ҳуқуқ ва манфаатларини рўёбга чиқариш, одамларнинг ҳаётдан рози бўлиб яшашини таъминлаш борасида амалга оширилаётган тизимли ислоҳотлар самараси нафақат жамиятимиз аъзолари, балки халқаро ҳамжамиятнинг ҳам ҳақли эътирофига сазовор бўлмоқда. Мамлакатимизда “Обод қишлоқ”, “Обод маҳалла” дастурлари ҳамда “темир дафтар”, “аёллар дафтари” ва “ёшлар дафтари” асосида олиб борилган ишлар ўз самарасини бериб, пировард натижада аҳолининг турмуш шароитлари яхшилангани, ёлғиз инсонлар, кекса ва ногиронлиги борлар, аёллар ва ёшлар билан боғлиқ жуда кўплаб ижтимоий муаммолар ўз ечимини топганлиги, қисқача айтганда, инсонга муносабат ўзгарганлиги ҳеч кимга сир эмас. Аввало, инсонларнинг шахсий ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлаш мақсадида уларнинг яшаш шароитларини яхшилаш, мунтазам электр энергияси ва ичимлик суви ҳамда уй-жой билан таъминлаш борасида мисли кўрилмаган ишлар амалга оширилди: миллионлаб янги уй-жойлар тикланди, қувурлар ётқизилди, электр тармоқлари, трансформаторлар янгиланди. Шунингдек, “Обод маҳалла” дастури асосида маҳаллаларга файз кирди — минглаб километр ички йўллар, одамларнинг уйлари таъмирланди, маданий дам олиш масканлари барпо этилди. Камбағалликка барҳам бериш борасидаги ишлар натижасида экин ерлари, катта миқдорда имтиёзли шартларда кредит маблағлари ажратиб берилди. Ўрта ва олий таълим тизимида ёшларнинг билим олиши ва касб эгаллашини таъминлашга қаратилган катта ислоҳотлар амалга оширилди. Мактабни тугатган ёшларнинг олий маълумот олиш ҳуқуқини таъминлаш мақсадида янги олий ўқув юртлари, кўплаб институт ва университетлар иш бошлади. Айни пайтда болалар ҳуқуқини ҳимоя қилиш, уларга муносиб шароит яратиш мақсадида республиканинг барча ҳудудида янги боғча ва мактаблар ишга туширилди, болалар меҳнатидан фойдаланишга буткул барҳам берилди. Жамиятимизнинг эртанги куни, порлоқ келажагини таъминлашнинг энг муҳим омилларидан бири бўлган хотин-қизлар ҳуқуқини ҳимоя қилиш, уларнинг олий таълим олишига шарт-шароит яратиш ва жамият ҳаётидаги иштирокини оширишга алоҳида эътибор қаратилди ва бу бугун ўз самарасини бермоқда. Моҳиятан қараганда, давлат ўзининг бирламчи вазифасини бажармоқда. Бироқ юқорида “денгиздан бир томчи” сифатида келтириб ўтилган амалий ишлар шунчаки, ўз-ўзидан амалга ошмаслигини ҳам ёдда тутишимиз лозим. “Қора рўйхат” бекор қилинди Ҳуқуқий соҳадаги ислоҳотлар ҳам залварли. Хусусан, айбсизлик презумпциясини амалда таъминлаш борасида муҳим ишлар қилинди. Муқаддам оғир ва ўта оғир жиноятларни содир этишда айбланган кўплаб одамлар оқланди, яна минг-минглаб жазо ўтаётган маҳкумлар муддатидан олдин озод қилинди, давлат раҳбари томонидан афв этилди. Шунингдек, амалдаги қонунларимизга зид равишда давлатимиз ҳудудидан чиқиб кетган аёллар ва болалар уруш ўчоғи — Суриядан юртга олиб келиниб, уларнинг соғлиғини тиклаш, шарт-шароит яратиш чоралари кўрилди. Фуқароларнинг тергов ва суд идораларидаги ортиқча сансалорлигининг олдини олиш борасида тергов ва қамоқда ушлаб туриш муддатлари қисқартирилди, қўшимча терговга қайтариш институти бекор қилинди. Уларнинг конституциявий ҳуқуқларини таъминлаш борасида илк маротаба Ўзбекистон Республикаси Конституцияси нормаларини тўғридан-тўғри қўллаш жорий этилди. Меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, муносиб меҳнат шароитларини яратиш борасида катта саъй-ҳаракатлар амалга оширилди, нафақа ёшида ишлаётганларга нафақа ва иш ҳақи тўлиқ тўланадиган бўлди. Ана шу ишларнинг барчаси жамиятда адолат ўрнатилишининг бир кўринишидир. Бугунги кунда жиноятдан жабр кўрганларни ҳимоя қилиш, уларга етказилган зарарлар қопланишини таъминлашга алоҳида эътибор қаратилаётгани, айрим ҳолларда жабрланганларга давлат томонидан моддий ёрдам кўрсатилаётгани, ҳатто зарар давлат ҳисобидан тўлаб берилаётгани ҳам адолатдандир. Жиноят содир этган шахсни жазолашдан кўзланган мақсад унга жисмоний азоб бериш, руҳий қийноққа солиш ёки унинг ҳаётига нуқта қўйиш эмас, балки тарбиялашдан иборат. Ҳатто ўлим жазоси ҳам жиноятчиликни камайишига олиб келмаслиги хорижий давлатлар амалиётидан маълум. Яқин-яқинларгача минг-минглаб фуқароларимиз турли диний оқим аъзоси сифатида “қора рўйхат”ларга тиркалган, бир қисми тергов ва суд идораларидан қочиб яшириниб юрган бўлса, бугунги кунда мазкур ҳолатларга тўлиқ барҳам берилди, жиноят ишлари тугатилди, қидирувлар бекор қилинди. Ижтимоий адолатга мутлақо зид бўлган амалиёт — яқин қариндошлари судланганлиги учун фуқароларни ишга қабул қилмаслик ёки юқори лавозимларга тайинламаслик билан боғлиқ масалага барҳам берилди. Гарчи қонунларимизда белгиланмаган бўлса-да, лекин риоя этилиши шарт бўлган бундай ноқонуний талабларга кўплаб ватандошларимиз дуч келган ва оқибатда қанчадан-қанча инсонларнинг тақдири ўзгариб кетганлиги барчага маълум. Оила аъзоларидан бирон киши судланса, фарзандлари ёки яқин қариндошлари бир умр айбдорлик ҳисси билан яшаб ўтишга мажбур эди. Айниқса, ҳуқуқни муҳофаза қилиш ва назорат органларига, судга ишга кирмоқчи бўлганларга қатъий қоида сифатида белгиланган эди. Бугунги кунга келиб “Отанинг айби — бутун авлоднинг айби” тушунчаси ҳукмронлигига чек қўйилди. Бу ҳам инсон қадри ва ҳақ-ҳуқуқини ҳурмат қилиш ва таъминлашга қаратилган улкан ўзгаришлардан биридир. Бевосита Президентимиз раҳбарлигида қонун устуворлиги ва адолатни қарор топтириш борасида олиб борилаётган бундай қатъий саъй-ҳаракатлар ижтимоий адолатга садоқат намунасидир. Жавобгарлик ҳиссининг залвари Давлатимиз раҳбари Олий Мажлисга Мурожаатномаларида “Суд остонасига қадам қўйган ҳар бир инсон, Ўзбекистонда адолат ҳукм сураётганига тўла ишонч ҳосил қилиши керак”, деб таъкидлагани бугун одил судлов тизими олдига қўйилган катта вазифадир. Судларнинг амалда мустақиллигини таъминлаш борасида кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилди, хусусан, моддий-техника базаси янгиланди, судьяларнинг ижтимоий муҳофазаси кучайтирилди. Фуқаролар ва давлат назорат идоралари, ҳокимликлар ўртасида юзага келган низоли муносабатларни кўришга ихтисослашган маъмурий судлар фаолияти йўлга қўйилди. Қўшимча судьялик штатлари берилди. Гумонланувчи ва айбланувчига нисбатан эҳтиёт чорасини қўллаш тергов органларидан судлар ваколатига ўтказилди, 2025 йил январидан тергов судьялари фаолияти йўлга қўйилди. Жисмоний ва юридик шахслар ўз ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, бузилган ҳуқуқларини тиклаш борасида, асосан, судларга мурожаат этади ва уларнинг ўз вақтида, процессуал тартибларга тўла амал қилинган ҳолда қонуний ва адолатли ҳал этилиши жамиятда адолат барқарорлигидан далолат берувчи муҳим омилдир. Судьянинг иш бўйича чиқарадиган қарори инсон тақдири билан боғлиқ бўлиб, тўғри ва адолатли қарорлар жамият тинчлиги, осойишталигини таъминлашга хизмат қилса, аксинча, адолатдан зарра чекинган ҳолдаги ҳар қандай қарор нафақат иши судда кўрилган тарафлар тақдирига, балки бутун жамиятга салбий таъсир этади. Одамларнинг судга ва алал-оқибат мавжуд тузумга нисбатан ишончсизлиги ва норозилигини келтириб чиқаради. Судьялар фуқаролик, жиноят, маъмурий ёки иқтисодий ишларни кўришда уларнинг ҳақиқий ҳолатини аниқлаши ва амалдаги қонунлар асосида ҳуқуқий баҳо бериши, ўз қарорининг нафақат қонуний ва асослантирилганлигига, балки адолатлилигига ҳам эътиборли бўлиши шарт. Ана шунда фуқароларимиз жамиятимизда адолат ҳукм сураётганига тўла ишонч ҳосил қилади ва суд чинакам адолат қўрғонига айланади. Қайси тоифа иш бўлмасин, агарда у қонуний, асосланган ва адолатли тарзда ҳал этилса, жабрланувчи ҳамда судланувчи, даъвогар ва жавобгарнинг ҳақи бир-бировида қолиб кетмайди ва бу ҳам адолатнинг бир кўриниши бўлади. Судьянинг фаолияти инсон тақдири билан боғлиқ. Шу маънода, бу ўта оғир ва масъулиятли вазифа бўлиб, жамиятда адолат қарор топишида, аввало, судьянинг ҳаёт тарзи, ҳалол ва поклиги муҳимдир. Шунингдек, унинг билим савияси юқори бўлиши лозим. Давлатимиз раҳбари мустақил ва профессионал судьялар корпусини ташкил этиш масаласига бежиз алоҳида эътибор қаратмаяпти. Судья қачонки мустақил, билим ва тажрибаси етарли бўлса, шундагина у холис бўлади ва қонун устуворлиги таъминланади. Судья — ўз фаолиятини амалга оширишда Ўзбекистон Республикаси номидан иш кўради, айби йўғини оқлайди, айби борга жазо тайинлайди ёхуд мол-мулк низосини, оилавий келишмовчиликни ҳал қилади. Шу боис судьялик вазифасини бажариш ўта катта масъулиятни талаб этади. Судьянинг хато қилишга ҳаққи йўқ, у ҳар қандай ишни ҳал этишда ўзини вояга етказган, билим ва мартаба берган халқи ҳамда қонун олдидаги шахсий жавобгарлиги ва масъуллигини доимо ёдда тутиши зарур. Холмўмин ЁДГОРОВ, Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши раиси (Манба: “Халқ сўзи” газетаси, 2025 йил, 15-август)
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190