Янгиликлар
Одил судлов академиясида илмий-амалий конференция ташкил этилди
Ўзбекистон Республикаси Одил судлов академиясида “Конституция – инсон қадри, эркинлик, тенглик ва адолат гарови” мавзусида илмий-амалий конференция бўлиб ўтди. Олий Мажлис депутатлари, сенаторлар, Судьялар олий кенгаши, Конституциявий суд ва Одил судлов академияси масъуллари ҳамда тингловчилари иштирокида ўтган тадбирда янги таҳрирдаги Конституцияда алоҳида акс этган инсон қадри, эркинлик ва тенглик, ижтимоий адолат ва бирдамлик каби эзгу ғояларнинг ислоҳотлардаги амалий ифодаси ҳақида сўз борди. Қайд этилдики, жамият тараққиёти ижтимоий адолат барқарор таъминланиши билан чамбарчас боғлиқ. Бош Қонунимизнинг янги таҳририда “давлат — жамият — шахс” тамойили “инсон — жамият — давлат” тамойилига ўзгартирилгани инсон қадри, шаъни ва қадр-қиммати устувор аҳамият касб этаётганининг яққол далилидир. Давлат ва жамият ҳаётида ижтимоий адолат устувор аҳамият касб этар экан, бунда суд органлари ҳал қилувчи ўрин тутиши ўз-ўзидан маълум. Шундан келиб чиқиб, Конституцияда суд ҳокимияти мустақиллиги, судьялар дахлсизни таъминлашга доир қоидалар янада такомиллаштирилди, янги нормалар қўшилди. Тадбирда суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, судьялар корпусини шакллантириш борасида жорий этилаётган янги тартиб-таомиллар, юқори билим ва амалий кўникмага эга, ҳалол ва пок кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш тизими тубдан такомиллаштирилаётгани суд ислоҳотларининг устувор йўналишларига айлангани урғуланди. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Одил судлов академиясининг ташкил этилгани замонавий ва салоҳиятли кадрлар билан таъминлашнинг янги бир даврни бошлаб бергани ҳақли равишда эътироф этилди. Шунингдек, Давлатимиз раҳбари томонидан яқинда қабул қилинган “Судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятининг самарадорлиги ва очиқлигини ошириш ҳамда суд мустақиллиги кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармон эса суд тизимини тубдан демократлаштириш, тизим фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш, бунда судьялар ҳамжамияти органларининг фаол иштироки таъминлаш, пировардида, одил судлов сифатини янада оширишга хизмат қилиши таъкид этилди. Тадбирда сана муносабати билан Одил судлов академиясининг бир гуруҳ устозларига Кенгашнинг фахрий ёрлиқ ва эсдалик совғалари топширилди. Бундан ташқари Академия тингловчилари ўртасида Конституция тарғиботи нуқтаи назаридан ўтказилган мақолалар танлови ғолиблари ҳам тақдирланди.
Янги Ўзбекистон: янги суд тизими – янги тамойиллар
Янги Ўзбекистон суд тизимини тубдан демократлаштириш, бунда судлар фаолиятини ташкил этиш ва уни бошқариш, мустақиллигини амалда таъминлаш жараёнида судьялар ҳамжамияти органларининг фаол иштирокига алоҳида аҳамият қаратилаётгани замирида катта мақсад бор. Бунда судни бугунги кундаги шиддатли ислоҳотлар талабларига мослаштириш орқали ҳар қандай ҳолатда адолатни қарор топтиришга қодир бўлган одил судлов тизимини шакллантириш масаласи турибди. Ривожланган демократик мамлакатлар тажрибаси ва бу борадаги халқаро ҳужжатларда белгиланган тамойиллардан келиб чиқиб айтиш мумкинки, суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини амалда таъминлашнинг асосий кафолатларидан бири - самарали фаолият юритадиган судьялар ҳамжамияти органлари ҳисобланади. БМТнинг Суд органлари мустақиллигига оид асосий принципларида судьялар ўз манфаатларини ҳимоя қилиш, касбий тайёргарлигини ошириш ва мустақиллигини сақлаш мақсадида судьялар бирлашмалари ёки бошқа ташкилотлар ташкил этиши ёки уларга аъзо бўлиши мумкинлиги қайд этилган. Президентимиз 2021 йил 22 февралда БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгаши 46-сессиясида Судьялар кенгашлари фаолиятини янада такомиллаштиришга қаратилган ғоя ва ташаббусларни илгари сурган эди. Давлатимиз раҳбарининг ушбу ташаббуслари ўша пайтда кўплаб нуфузли халқаро экспертлар томонидан хайрихоҳлик билан қабул қилиниб, фуқаролар ва тадбиркорлик субъектларининг қонуний манфаатларини таъминлашда Судьялар кенгашларин жуда муҳим ўрин тутиши, бундай кенгашларни тузишдан кўзланган асосий мақсад судьялар корпусини ҳар томонлама муносиб номзодлар билан шакллантиришдек ўта муҳим ва мураккаб жараёнларни ташқи босимдан ҳимоя қилиш экани эътироф этилганди. Айни пайт Ўзбекистон тараққиётининг сифат жиҳатидан мутлақо янги бир босқичига ўтилгач, судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятида ҳам муайян ўзгаришлар рўй берди. Судьяларни танлаш ва лавозимга тайинлашнинг халқаро стандартлари ва ривожланган демократик давлатларнинг илғор тажрибасига тўла мос келадиган очиқ, ошкора ва муқобил тизимини яратиш мақсадида мамлакатимиз суд тизими тарихида илк бор судьялар ҳамжамиятининг энг муҳим органларидан бири бўлган Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши ташкил этилди. Унга судьялар ҳамжамиятининг конституциявий органи мақоми берилди. Судьяларнинг олий малака ҳайъати, судьяларнинг малака ҳайъатлари ваколатларига кирадиган масалалар — судьянинг интизомий жавобгарлиги, судьянинг ваколатларини тўхтатиб туриш ёки муддатидан илгари тугатиш, судьянинг дахлсизлигини таъминлаш, судьялик қасамёди ва судьялар одоб-ахлоқи қоидаларига риоя этилиши устидан назорат қилиш борасидаги фаолиятида ҳам сезиларли ўзгаришлар кузатилди. Лекин сўнгги йиллардаги ислоҳотлар динамикаси одил судлов тизимида судьялар ҳамжамияти органлари фаолияти самарадорлигини ошириш, уларнинг ўрни ва роли, амалий аҳамиятини кучайтириш заруратини вужудга келтирмоқда. Мана шу ҳаётий заруратдан келиб чиқиб, Президентимизнинг шу йил 24 ноябрдаги “Судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятининг самарадорлиги ва очиқлигини ошириш ҳамда суд мустақиллиги кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармонида қатор янги вазифалар белгиланди. Судьялар ҳамжамияти органлари орасида Судьялар олий кенгаши фаолият мезонлари, мақсад ва вазифалари нуқтаи назаридан ниҳоятда муҳим ўрин тутади. Кенгаш конституциявий қоидага мувофиқ, судьялар корпусини шакллантиради ҳамда суд ҳокимияти мустақиллиги принципига риоя этилишини таъминлайди. Шунингдек, судьяларнинг мустақиллиги ва дахлсизлигини таъминлаш, коррупциявий ҳолатларнинг барвақт олдини олиш ҳамда судларни молиялаштиришда иштирок этиш каби вазифаларни амалга оширишда асосий ролни бажаради. Фармоннинг амалий аҳамияти шундаки, у мана шундай муҳим вазифа ва ваколатларга эга бўлган Кенгаш фаолиятини умумэътироф этилган халқаро норма ва принциплар асосида ташкилий ва институционал жиҳатдан янада такомиллаштиришга ҳуқуқий асос бўлади. Ҳужжатда назарда тутилган судьяларни навбатдаги ўн йиллик муддатга тайинлаш (сайлаш) тартибини бекор қилиб, судьялик лавозимларига номзодларни дастлаб беш йил муддатга, кейинчалик муддатсиз даврга тайинлаш (сайлаш) тартиби ўрнатилиши: биринчидан, судьяларнинг мустақиллиги ва дахлсизлиги кафолатларининг ҳуқуқий асосларини такомиллаштиришга хизмат қилади; иккинчидан, одил судловга оид халқаро талаб ва стандартларда белгиланган судьяларнинг алмаштирилмаслиги принципи таъминланишига олиб келади; учинчидан, судьялар судьялик фаолиятини амалга оширишида барча тузилмалар ва мансабдор шахсларнинг маъмурий буйруқбозликларидан холи бўлишини таъминлайди. Бир сўз билан ифодалаганда, судьяни профессионал фаолиятида одил судловни тўлақонли амалга ошириш учун турли ички ва ташқи таъсирлардан холи қилиб, унинг мустақиллиги ва дахлсизлигини таъминлайди. Пировардида, судьянинг ўз ишига нисбатан ички ишончи мустаҳкамланишига ижобий таъсир кўрсатади. Илғор хорижий тажрибаларга кўра, аксарият давлатларда судьялар муддатсиз даврга тайинланиши боис, ушбу принцип орқали судьяларнинг пенсия ёшига етгунига қадар ваколатини асоссиз тўхтатиш, муддатидан илгари тугатиш, бошқа лавозимга ўтказиш, қайта тайинлаш бўйича муайян чекловлар белгиланган. Шунингдек, айрим халқаро стандартларда назарда тутилган судьянинг алмаштирилмаслиги тамойили судьялик ваколати муддатининг қонунда белгиланган асослардан ташқари қайта кўриб чиқилмаслигини англатади. Бундан ташқари, БМТнинг судьялар ва адвокатлар мустақиллиги бўйича махсус маърузачиси Диего Гарсия-Саян Ўзбекистон бўйича ҳисоботида судьяларнинг муддатсиз даврга ўтказишдан олдин 15 йиллик судьялик даврийлиги белгилангани судьяларга босим ўтказиш ва уларнинг мустақиллигига таъсир кўрсатувчи хавф сифатида баҳоланган. У муддатсиз даврга ўтиш учун битта ваколат муддатида ишлашни тавсия этган. Номзодни судьялик лавозимига тайинлаш тартиби турлича, хусусан, Озарбайжон ва Грузияда судья дастлаб 3 йил, Беларусь ва Молдовада 5 йил, ушбу муддатдаги фаолияти натижалари асосида узлуксиз муддатга тайинланади. Фармонда белгиланган судьянинг касбий фаолиятини баҳолашда “ҳалоллик”, “касбий лаёқатлилик” ва “судьялик одоби қоидаларига риоя этиш” талабларининг аниқ мезонларини қонун даражасида белгилаш вазифаси миллий қонунчиликдаги ҳуқуқий бўшлиқ, яъни судья маънавиятининг энг муҳим категорияларини назарда тутади. Натижада одил судловни таъминлашнинг асосий омиллари қаторида судьянинг ахлоқий юксалиши, қалбан улғайиши, виждонан покланиши, унинг маънавий камолотини таъминловчи мезонлар мажмуи ишлаб чиқилиб, қонун ҳужжатларида акс эттирилади. Шубҳасиз, судья маънавиятининг энг муҳим категорияларини белгилаш ва уларни миллий қонунчиликка сингдириш одил судловнинг маънавий-ахлоқий ва ҳуқуқий асосларини такомиллаштиришга олиб келади. Бу эса, ўз навбатида, одил судловнинг сифати ва самарадорлигини оширишга хизмат қилади. Ушбу нормаларнинг миллий қонунчиликда акс эттирилиши Судьялар ахлоқининг Бангалор принциплари учинчи тамойили — “ҳалоллик ва виждонлилик судья ўз мажбуриятларини лозим даражада бажаришининг зарур шартлари” имплементациясини таъминлайди. Зеро, одил судлов маънавий-ахлоқий асосларининг мустаҳкам пойдеворини ҳам судьянинг “ҳалоллиги”, “касбий лаёқатлилиги”, “судьялик одоби қоидаларига риоя этиши” сингари муҳим тушунчалар ташкил этади. Мазкур тушунчаларнинг аниқ мезонлари қонунчиликка киритилиши судьялик касби талаб қиладиган вазифасига содиқликни келтириб чиқариб, унинг жамият олдидаги мажбуриятларини оширади. Судьянинг ўз хизмат вазифаси ҳамда одамлар тақдирига муносабатини ўзгартириб, тизимда коррупция ҳолатларининг олди олинишига эришилади. Кенгаш таркибини шакллантириш тартиби судьялар ҳамжамияти органлари иштирокини ошириш орқали янада такомиллаштирилади. Жумладан, Кенгашнинг доимий асосда фаолият юритувчи судьялари лавозимига номзодлар тегишли суд судьялари малака ҳайъатлари томонидан тавсия этилади. Бунда Кенгашнинг доимий асосда фаолият юритувчи судьялари лавозимига, қоида тариқасида, судья сифатида камида 7 йил ишлаган судьялар номзоди кўрсатилиши мумкинлиги тўғрисидаги янги тартиб ўрнатилиши, амалдаги қонун ҳужжатларидаги бўшлиқ — Кенгаш раисининг аъзоларни қандай мезонлар асосида танлашига аниқлик киритади. Бу нормалар Кенгаш таркибини шакллантириш билан боғлиқ қатор халқаро стандартлар ва самарали концептуал моделлар қоидаларига ҳамоҳанг. Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа суди қарорига кўра, суднинг мустақиллигини баҳолашда судьялар кенгашига судьяларни тайинлаш тартиби, хусусан, тайинлашни амалга оширувчи органларнинг характери суднинг ўзини ўзи бошқарувида долзарбдир. Бунинг учун сиёсий органлар таъсирини камайтириш мақсадида суд корпуси мустақил равишда ўз вакилларини Кенгашга сайлаши муҳимдир. Венеция комиссиясининг таъкидлашича, муайян судьялар кенгаши таркиби бир-биридан фарқ қилиши мумкин, бироқ умумий талабга кўра, унинг камида ярми ўз ҳамкасблари сайлаган судьялардан ташкил топиши лозим. Судьялар орасидан кенгаш аъзолигига номзодлар Украинада судьялар съезди, Литвада судьяларнинг умумий мажлиси, Грузияда судьяларнинг ўзини ўзи бошқариш органи томонидан сайланади. Қайд этилганларга кўра, қонунда Кенгаш аъзосига нисбатан талабларни белгилаш, аъзоликка номзод тегишли судьяларнинг малака ҳайъатлари томонидан Кенгашга тақдим этилиши ва муносиб деб топилган муқобиллик асосидаги номзодлар Ўзбекистон Республикаси Президентига тавсия этилиши тартиби муҳим ҳисобланади. Фармонда белгиланган вазифалар ижроси, хусусан, Кенгаш аъзоларини танлаш мезонларининг қонунчиликда аниқ назарда тутилиши номзодларнинг объектив, шаффоф ҳамда адолатли танланишини таъминлашга хизмат қилади. Судьялар ҳамжамияти органлари фаолияти самарадорлигини оширишга қаратилган навбатдаги янги демократик тамойил бевосита судьялар малака ҳайъатлари ҳамда Судьялар олий малака ҳайъатларига қўшимча ваколатлар берилиши билан боғлиқ. Яъни судьялик лавозимларига номзодлар бўйича хулосалар қуйидаги судьялар ҳамжамияти органлари томонидан тақдим этилишини назарда тутади: — судьялар малака ҳайъатлари — ҳарбий судлар, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри судлари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри маъмурий судлари судьялари, ҳудудий ҳарбий судлар, туманлараро, туман, шаҳар судлари раислари, раис ўринбосарлари ва судьялари лавозимларига номзодлар бўйича; — Судьялар олий малака ҳайъати — Олий суд судьялари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри судлари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри маъмурий судлари, Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий судининг раислари ва раис ўринбосарлари лавозимларига номзодлар бўйича янги тартиб ўрнатилмоқда. Мазкур нормалар судьялар ҳамжамияти органлари жамоатчилик асосида фаолият юритадиган судьялар малака ҳайъатлари ва Судьялар олий малака ҳайъатлари зиммасига юклатилган вазифаларнинг бажарилиши учун уларнинг масъулиятини оширади. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, фармонда белгиланган янги демократик тамойиллар судьялар ҳамжамияти органлари фаолияти самарадорлигини ошириш орқали уларнинг ўз вазифаларини бажариш жараёнида давлат органлари, бошқа ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролик жамияти институтлари иштироки ва аралашувини кескин камайтиришга олиб келади. Натижада судьялар ҳамжамияти органлари ва унинг муайян тузилмалари ўзининг энг муҳим фундаментал функциясини — судьяларнинг манфаатларини тўлақонли ифодалаш имконини ошириб, янги Ўзбекистоннинг стратегик мақсади — жамият ҳаётида адолат ўрнатилишининг ҳуқуқий асосларини мустаҳкамлайди. Холмўмин Ёдгоров, Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши раиси (манба: “Янги Ўзбекистон” газетаси, 2025 йил 4 декабрь, 251-сон)
Саволлар оз эмас, таклифлар ҳам етарли
Ўзбекистон Судьялар клубининг фуқаролик ишлари бўйича ва тергов судьяларининг форумидан сўнг, қисқа танаффус билан, аввал иқтисодий, кейин маъмурий ишлар бўйича судлар судьялари ҳам кенгашиб олди. Онлайн шаклда ўтказилаётган ушбу тадбирлар Кенгаш ташаббуси ва Клуб мутасаддиларининг саъй-ҳаракатлари билан ташкил этилмоқда. ...Иқтисодий судлар судьялари форумида кутилганидан зиёда баҳс-мунозара кузатилди. Муҳокамалар, асосан, давлат харидлари билан боғлиқ иқтисодий низолар бўйича саволлар атрофида кечди, айрим ҳуқуқий жумбоқларга кўплашиб ечим қидирилди. Хусусан, давлат харидларига доир шартномалар, уларнинг хусусияти, бундай ҳужжатларни судларда ҳақиқий эмас деб топишда қонун ва моддий процессуал нормаларини қўллаш борасида суд амалиётини бирхиллаштириш таклифлар ўртага ташланди. Шунингдек, қурилиш пудрати шартномасида муҳим шартларнинг мавжуд бўлмаганлиги ва шунга кўра шартнома тузилмаган деб ҳисобланиши, агар бундай ишларнинг бажарилганлиги ҳолати тақдим этилган далиллар билан исботланса, бажарилган ишлар қийиматини қандай тартибда ундириш масалаларига ҳам алоҳида эътибор қартилади. Бундан ташқари хўжалик шартномаларини тузиш, ўзгартириш ва бекор қилишни тартибга солувчи қонун ҳужжатлари нормаларини қўллашнинг айрим масалалари хусусида ҳам сўз юритилиб, бу борада Олий суд Пленуми қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш юзасидан муҳокама учун қатор таклифлар ўртага ташланди. ...Маъмурий судлар судьялари иштирокидаги форумда эса солиқ ва ер муносабатларига доир ишларни кўриб чиқишда суд амалиётида юзага келаётган айрим муаммолар тилга олиниб, уларнинг ҳуқуқий ечимлари юзасидан фикр алмашилди. Солиқ соҳасидаги, қонунчиликни бир хилда тадбиқ этишни таъминлаш борасида умумий ёндошувларни белгилаш эҳтиёжи мавжудлиги алоҳида таъкидланди. Яна айтилдики, ер муносабатлари, мулкни давлат рўйхатидан ўтказиш, солиқ муносабатларига оид айрим ишларни кўришда мутахассис жалб этишнинг тартибларини кўриб чиқиш, айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тўғри қўллашда муайян мураккабликлар мавжудлиги, шунга кўра, махсус малака ошириш курсларини ташкил этиш, тушунтиришлар бериш зарурияти мавжудлиги қайд этилди. Форумда судьялар кулби электрон платформаси имкониятларидан янада самарали фойдаланиш мақсадга мувофиқ экани ҳам эътибордан четда қолмади. Якунда муҳокама этилган масалалар юзасидан қонунчилик ҳамда Олий суд Пленумининг тегишли қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш бўйича таклифлар ишлаб чиқишга келишиб олинди.
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190