Ўзбекистон мустақилликка эришган илк кунларданоқ коррупцияга қарши кураш соҳасида изчил давлат сиёсати олиб борилмоқда. Ушбу сиёсатнинг асосий йўналишларидан бири - суд тизимида ошкоралик ва адолатни таъминлашдир. Суд органларидаги коррупция фуқароларнинг давлатга бўлган ишончини сўндириб, инсон ҳуқуқларининг тизимли равишда бузилишига замин яратади. Шу боис судларда коррупцияга қарши курашиш давлатнинг энг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади.

Яқинда, 2025 йил 5 март куни Президент Шавкат Мирзиёев раислигида Коррупцияга қарши курашиш бўйича Миллий кенгаш йиғилиши бўлиб ўтди. Унда олиб борилган ишлар таҳлил қилиниб, бу борадаги кейинги вазифалар белгилаб олинди.

Йиғилишда Президент коррупция ислоҳотлар йўлидаги жиддий тўсиқ эканини таъкидлаб, унга олиб келадиган омилларни бартараф этишга қаратилган профилактик чора-тадбирларни кучайтириш зарурлигини қайд этди. Бундан ташқари, давлат органларида ошкоралик ва ҳисобдорликни ошириш, шунингдек, давлат хизматчилари даромадларини декларация қилиш тизимини жорий этиш масалалари муҳокама қилинди. Ушбу чора-тадбирлар фуқароларнинг суд тизими ва давлат институтларига бўлган ишончини мустаҳкамлашга қаратилган.

Президент раҳбарлигида ўтказилган мазкур йиғилиш Ўзбекистоннинг коррупцияга қарши курашиш ва суд тизимида адолатни таъминлаш борасидаги изчил давлат сиёсатини амалга оширишга содиқлигини тасдиқлайди.

Таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон коррупцияга қарши курашиш тизимини босқичма-босқич мустаҳкамлаб, халқаро ташаббусларга қўшилиб, миллий механизмларни такомиллаштириб бормоқда. Бу йўналишдаги илк муҳим қадам мамлакатнинг халқаро муҳим битимларга қўшилиши бўлди: Трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши курашиш бўйича БМТ конвенцияси (2000 й.) ва БМТнинг Коррупцияга қарши курашиш конвенцияси (2003 й.). Ушбу ҳужжатлар коррупциявий ҳолатларнинг олдини олиш ва бу соҳадаги ҳуқуқий тартибга солишни кучайтиришга қаратилган комплекс чора-тадбирларни ишлаб чиқиш учун мустаҳкам асос бўлиб хизмат қилди.

Бу йўлдаги яна бир муҳим босқич – 2010 йилда Ўзбекистоннинг Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилотининг (ОЭСР) Коррупцияга қарши курашиш бўйича Истанбул ҳаракатлар режасига қўшилиши бўлди. Ушбу механизмда иштирок этиш мамлакатга коррупцияга қарши ислоҳотларни мониторинг қилишнинг халқаро тизимига интеграциялаш имконини берди, шунингдек, мустақил баҳолашнинг беш босқичидан ўтиш орқали муаммоли жиҳатларни аниқлаш ва илғор тажрибаларни жорий этиш имкониятини яратди.

2017 йилда қабул қилинган “Коррупцияга қарши кураш тўғрисида“ ги қонун коррупцияга қарши сиёсатга янги суръат бахш этди. Ушбу норматив-ҳуқуқий ҳужжат коррупцияга қарши курашишнинг ҳуқуқий ва ташкилий асосларини белгилаб берувчи фундаментал ҳужжатга айланди. Қонун доирасида Республикалараро идоралараро комиссия ташкил этилди ва кейинчалик у Коррупцияга қарши курашиш бўйича Миллий кенгашга айлантирилди. Ушбу орган фақат давлат идоралари вакилларини эмас, балки фуқаролик жамияти, илмий доиралар ва бошқа мустақил тузилмалар экспертларини ҳам бирлаштирди. Бундай кўп секторли ёндашув жамоатчилик назорати механизмларини кенгайтириш, давлат органлари фаолиятининг шаффофлигини ошириш ва халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликни мустаҳкамлаш имконини берди.

Бугунги кунда Ўзбекистон коррупцияга қарши стратегияни янада ривожлантириб, жараёнларни рақамлаштириш, қонунчиликни такомиллаштириш ва фуқаролик назорати механизмларини кучайтиришга алоҳида эътибор қаратмоқда. Ушбу чора-тадбирлар самарали, шаффоф ва ҳисобдор бошқарув тизимини яратишга қаратилган бўлиб, жаҳон стандартларига мос келади.

Коррупцияга қарши чора-тадбирлар орасида коррупцион жиноятларни аниқлаш ва бартараф этиш бўйича ихтисослашган тузилмаларни ташкил этиш муҳим ўрин тутади. Жумладан, Бош прокуратура, Давлат хавфсизлик хизмати, Ички ишлар вазирлиги, Адлия вазирлиги ва бошқа ваколатли органларнинг роли кучайтирилди. 2021 йилда Парламентда коррупцияга қарши курашиш ва суд-ҳуқуқ масалалари бўйича қўмиталар тузилди, бу эса парламент назоратини кучайтириш имконини берди.

Суд тизимидаги коррупция ҳуқуқ-тартибот соҳасидаги энг мураккаб ва нозик муаммолардан бири ҳисобланади. Жамиятнинг суд тизимига бўлган ишончи қабул қилинган қарорларнинг адолатлилиги, асослилиги ва холислигига боғлиқ. Ўзбекистонда суд фаолиятига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш бўйича чоралар кўрилди, бу эса қарор қабул қилишда инсон омилини минималлаштиришга хизмат қилмоқда. Хусусан, 2021 йилдан бошлаб ишлар судьялар ўртасида автоматик тарзда тақсимланадиган тизим жорий этилди, бу эса айрим судьяларга таъсир ўтказиш орқали коррупцияга йўл қўйиш имкониятини йўққа чиқаради.

Шунингдек, суд тизимида кадрлар сиёсати бўйича кенг кўламли ислоҳотлар бошланди. Судья лавозимига номзодларга қўйиладиган янги талаблар жорий этилди, жумладан, мажбурий психологик тест синовлари талаб қилинмоқда. Жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, бундай ёндашув кадрларни танлаш босқичида коррупция хавфларини аниқлаш имконини беради. Германия, Португалия, Австрия ва бошқа мамлакатларда номзодлар стрессга чидамлилик ва этикага риоя қилиш қобилияти бўйича синовлардан ўтишлари керак. Қозоғистон ва Молдова каби давлатларда эса номзодлар полиграф текширувидан ўтиши мумкин.

Ўзбекистоннинг коррупцияга қарши миллий стратегияси суд-ҳуқуқ тизимидан ташқаридаги бошқа давлат институтлари, иқтисодиёт ва жамият ҳаётини қамраб олган кенг қамровли ислоҳотларга йўналтирилмоқда. 2025 йил 5 март куни бўлиб ўтган Коррупцияга қарши курашиш бўйича Миллий кенгаш йиғилишида Президент Шавкат Мирзиёев коррупцияга қарши курашишни давлат сиёсатининг ажралмас қисми сифатида белгилаб, 55 та ташаббусни илгари сурди.

Жумладан, коррупцияга қарши курашиш бўйича халқаро ташкилотлар ва шериклар билан ҳамкорликни кучайтириш, GRECO ва БМТ тавсияларига мос қонунчиликни ишлаб чиқиш, коррупцион жиноятларни мустақил текшириш механизмларини яратиш ва коррупцияни фош этувчиларни ҳимоя қилиш тизимини ривожлантириш каби йўналишларга алоҳида эътибор қаратилди.

Шунингдек, давлат хизматлари, соғлиқни сақлаш, таълим, ҳуқуқ-тартибот органлари ва давлат компаниялари коррупцияга қарши қаттиқ назоратга олинади. Бюджет харажатларини мониторинг қилиш, электрон тендерлар ва шартномаларни жорий этиш, инфратузилма лойиҳаларини аудит қилиш орқали шаффофликни таъминлаш режалаштирилган.

Президент томонидан таклиф қилинган чора-тадбирлар шаффоф ва ҳисобдор давлат бошқарувини яратишга, фуқароларнинг давлатга бўлган ишончини мустаҳкамлашга ва Ўзбекистоннинг инвестициявий жозибадорлигини оширишга хизмат қилади.

Илҳом Насриев,

Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги

 Судьялар олий мактаби кафедра мудири,

 юридик фанлар доктори, профессор