Янгиликлар
Расмий ахборот (ва унга икки оғиз илова)
“Эзгулик” жамияти раисининг ижтимоий тармоқда эълон қилган жиноят ишлари бўйича Оҳангарон туман судидаги ҳолат бўйича хизмат текшируви тайинланди. Тошкент вилоят суди судьялари малака ҳайъати томонидан ўтказиладиган хизмат текшируви натижаси юзасидан қўшимча ахборот берилади. Шу билан мазкур ахборотга нуқта қўйиш мумкин эди. Бироқ тармоқдаги бошқа каналлар ҳам юқоридаги нордон писанда ва тагдор қочиримларга тўла хабарни мамнуният билан кўчириб босиши натижасида юзага келган муҳокамалар икки оғиз қўшимча изоҳга эҳтиёж пайдо қилмоқда. Албатта, ҳар ким ўз фикрини эркин билдириш ҳуқуқига эга. Танқидлар ҳам бош устига, бироқ эркин фикр айтишда усул ва оҳангнинг меъёри ҳам бўлиш керак. Муаллиф судьянинг мантиясиз суд мажлиси ўтказганига билдирилган эътироздан сўнг жараён рисоладагидек қайта ўтказилганини “қабиҳлик” деб баҳолабди. Буниси энди жуда ортиқча. Унда ҳақорат учқунлари ҳам борки, муаллиф ҳолатга баҳо беришда яхшигина ҳаяжонланган кўринади. Бунинг сабаби ҳам бордай: “Эзгулик”нинг бир вакили суд жараёнида маҳкумлардан бирининг ҳимояси учун ҳозир бўлганди. Бироқ унинг судга киритган илтимосномаси ваколатли шахс томонидан берилмагани сабаб рад қилинган. Қармоқ кўтариб дарёга борган одамнинг балиқсиз қайтиши ёқимсиз бўлганидек, алоҳида тайёргарлик билан судга келган шахснинг муроди ҳосил бўлмаслиги ҳам шундай. Балиқчи аламини қармоғидан олмайди, муаллиф эса аламини қаламидан кўпроқ олган кўринадики, у тарқатган ахборотда холислик мувозанати бузилгани кўриниб турибди. Холисликдан чекинилган жойда самимиятга ҳам путур етиб, адоват кучайиши мумкин. Адоват билан эса адолатни англаш қийин: барибир нимадир камдек туюлаверади, кўринаверади... Ҳолат юзасидан хизмат текшируви тайинлангани (унинг натижасига қараб) тегишли шахсларнинг хатти-ҳаракатларига ҳуқуқий баҳо берилиши эҳтимоли юзага келаётганини англатади. Ахборотга илова тарзида ёзилаётган ушбу мулоҳазалар масаланинг ҳуқуқий эмас, маънавий-ахлоқий жиҳатига боғлиқ. Зотан, ҳусн – тўйда, одоб кунда керак. Судьялар олий кенгаши матбуот хизимати
“Xo‘p”даги шов-шувга озроқ чизги, кенгроқ изоҳ
“You Tube” ижтимоий тармоғидаги “Xo‘p” подкастининг (муаллифи Расул Кушербаев) 4 октябрь сони яхшигина шов-шув бўлди. Чунки, унда (бир қарашда) кўз кўриб, қулоқ эшитмаган воқеалар тилга олинади, тасаввурга сиғмас ҳолатлар хусусида сўз кетади. Яъниким, бухоролик Бобомурод Ҳамдамов тўққиз марта ноқонуний равишда руҳий-асаб касалхонасига жойлаштирилган, унга нисбатан гўёки сохта ҳужжатлар асосида ноқонуний суд мажлислари ўтказилган, бечоранинг бор-йўқ айби собиқ қайинакаси билан аччиқ устида телефонда уришиб-сўкишиб қолгани эди, холос. Мулоқот жараёнида муаллиф ҳамсуҳбатининг шу мазмундаги гапларидан “шокка тушганини” яширмайди, шунинг таъсирида соғлиқни сақлаш, ички ишлар тизимлари қатори суд идораларига ҳам яхшигина писанда ва иддаолар қилинади. Уларнинг (судга тааллуқли қисмига) ойдинлик киритиш зарурияти борки, акс ҳолда, подкаст меҳмонининг ҳақиқатга тўғри келмайдиган кўп иддаоларига бошқалар ҳам лаққа ишониши мумкин. 1 Фуқаро Б. Ҳамдамов ўзига нисбатан Жиноят кодексининг 140-моддаси (ҳақорат қилиш) билан жиноят иши қўзғатилганидан кейингина илгари ҳақорат қилиш ва майда безориликда айбланиб, маъмурий жавобгарликка тортилганини билганини очиқ иддао қилади. Ростдан шундайми? У 2020 йилнинг 12 декабрь куни кечки пайт (эндиликда собиқ) турмуш ўртоғининг ота уйига келиб, жанжал кўтаради, хонадон аъзоларини куракда турмайдиган сўзлар билан ҳақорат қилади. Орадан ўн икки кун ўтиб, яъни 24 декабрь куни тунги вақтда уяли телефон ва “telegram” ижтимоий тармоғи орқали собиқ қайинакасига шаъни ва қадр-қимматини камситувчи хабарлар жўнатади. Бунинг оқибати унинг суд қарори билан 10 сутка маъмурий қамоқ жазо олиши билан якунланади (5 январь, 2021 йил). Маъмурий қамоқ жазосини ўтаган одам гўёки шундай жазога тортилганини билмаслиги соғлом ақлга тўғри келмайди. Кўринадики, Б. Ҳамдамов собиқ қайинакаси билан телефонда шунчаки тортишиб қолгани учунгина оёғини ерга теккизмай қамаб қўйилгани йўқ. Бир эмас, икки марта одоб чегарасидан жиддий чиққани учун жавобгарликка тортилган. 2 Унинг жиноий жавобгарликка тортилганига келсак. Мазкур жараёнда ҳам ғайриоддийлик йўқ. У маъмурий қамоқ жазосини ўтаб чиққанидан уч кун ўтиб, (2022 йилнинг 7 ва 8 февраль кунлари) яна собиқ қайинакасига қўнғироқ қилиб, ҳақорат ва таҳқирлашда давом этади. Ҳамдамовнинг бундай хатти-ҳаракати бу сафар маъмурий эмас, балки жиноий жавобгарликка тортилишига сабаб бўлади. Жиноят ишлари бўйича Ғиждувон туман судининг ҳукми билан унга Жиноят кодексининг 140-моддаси 1-қисмида (Ҳақорат қилиш, яъни шахснинг шаъни ва қадр-қимматини беодоблик билан қасддан таҳқирлаш) назарда тутилган жиноят содир этганликда айбдор деб топилиб, иш ҳақининг 20 фоизини давлат даромади ҳисобига ушлаб қолган ҳолда 1 йил ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланади (17 май, 2022 йил). Шу ўринда биринчи инстанция судида Б. Ҳамдамов айбига тўлиқ иқрор бўлгани, ҳукмга нисбатан берган апелляция шикоятида ҳам қилмишини инкор қилмагани, жабрланувчидан кечириб сўрагани билдириши баробарида содир этган жинояти ижтимоий хавфли хусусиятга эга эмаслигини инобатга олиб, жиноят ишини тугатишни сўраганини келтириб ўтиш ортиқчалик қилмайди. (22 июнь, 2021 й.) Бухоро вилоят суди апелляция инстанциясида ҳукм ўзгаришсиз қолдирилади. 3 Б. Ҳамдамов ўзига нисбатан тайинланган жазони доимий яшаш манзили ўзгаргани сабабли бошқа вилоятда ўташини сўраб, ички ишлар органига мурожаат қилгани, шунга қарамай гўёки жазони ўташ тартиб қоидалари бузиш ва жазони ўташдан қасддан бўйин товлашда айбланиб, (тайинланган ахлоқ тузатиш жазоси) озодликдан маҳрум қилишга алмаштирилганидан ҳам ёзғиради. Жиноят кодексининг 26-моддасига кўра, суд фақат суд мажлисида текширилган далилларга асосланиб ҳукм чиқаради. Суд ҳужжатидан норози тарафда шикоят қилиш ҳуқуқи мавжуд. Айни ҳолатда Ҳамдамов жазони алмаштириш ҳақидаги суд ажримига (29 сентябрь, 2021 й.) нисбатан шикоят бермагани кўринади. Орадан тўрт ой ўтиб, жиноят ишлари бўйича Қарши шаҳар судининг ажрими (1 февраль, 2022 й) билан ўталмаган озодликдан маҳрум қилиш жазосидан шартли равишда муддатидан илгари озод қилинади. 4 Подкастда Б. Ҳамдамов манзил колонияда жазо ўташ пайтида олий ўқув юртига ўқишга киргани унинг тузалиш йўлига кирганидан дарак сифатида алоҳида таъкид этилади. Бир қарашда шундай. Бироқ шартли равишда муддатидан илгари жазодан озод қилинганига қарамай собиқ қайинакаси билан яна адоватга берилиб, уяли алоқа воситаси орқали ҳақорат қилишда давом этавергани, гап орасида собиқ турмуш ўртоғининг ҳам шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлашни бас қилмагани унинг “тузалиш йўлига киргани”ни катта савол остига қўяди. Таъқиб ва ҳақоратлар сурункали тус олгач, собиқ қайинака яна тегишли органга мурожаат қилиши натижаси Б. Ҳамдамов иккинчи марта жиноий жазога тортилади: бу сафар нафақат ҳақорат, балки туҳмат қилишда ҳам айбланиб, 1 йил 2 ой муддатга озодликдан маҳрум қилинади (24 март, 2023 й). Кейин-чи? Орадан олти ой ўтиб (20 октябрь, 2023 й), Б. Ҳамдамовга нисбатан тайинланган жазонинг ўталмаган қисми яна ахлоқ тузатиш жазосига алмаштирилади. Шунга қарамай у мавжуд тартиб қоидаларини бузгани учун ахлоқ тузатиш жазоси яна озодликдан маҳрум қилишга алмаштирилади, бундан норози бўлган Б. Ҳамдамовнинг шикояти Бухоро вилоят судида кўрилиб, қаноатлантирилмайди (2024 йил, 30 июль). 5 Эслатиш ўринли: суд ҳужжатлари, тайинланган жазолар бирма-бир келтирилаётгани уларнинг қонуний ва асослиги бўйича Кенгаш хулосаси сифатида талқин қилинмаслиги керак. Суд ҳужжатлари ахборот тариқасида келтирилмоқда, мақсад воқеа ва ҳолатлар бўйича жамоатчилик кенгроқ тасаввурга эга бўлишидир, хулоса эса ҳар кимнинг ўзига тан. Қўшимча шуки, судларда Б. Ҳамдамовни мажбурий даволашга юбориш тўғрисида ишлар кўрилмаган. Унга нисбатан дастлабки тергов жараёнида амбулатор судга оид руҳий экспертиза ўтказилиб, мутахассис хулосаси олгани бор гап. Унинг ноқонуний равишда руҳий-асаб шифохонасида муайян вақт сақланганига доир важларига эса суриштирув йўли билан узил-кесил аниқлик киритилиши мумкин. 6 Подкастда Б. Ҳамдамовнинг гоҳ маъмурий, гоҳ жиноий жавобгарликка тортилишида собиқ қайинакасининг суд идорасида ишлаганининг таъсири бўлиши мумкин, деган хулоса ҳам келиб чиқади. Собиқ қайинака фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судида судья ёрдамчиси сифатида ишлагани рост. Бироқ у 2021 йилнинг июнь ойида, яъни собиқ куёви билан можаролар газак олиб кетишидан анча аввал ўз хоҳишига кўра тизимдан кетгани инобатга олинса, юқоридаги тасаввур анча мўрт экани ойдинлашади. 7 Подкастда Б. Ҳамдамов нисбатан 2022 йил 23 март куни жиноят ишлари бўйича Ғиждувон туман судида кўриб чиқилган маъмурий ҳуқуқбузарликка оид иш шубҳа остига олинади. Айтиладики, бу вақтда ҳуқуқбузар руҳий-асаб шифохонасида бўлган, иш унинг иштироксиз ўтказилгани ўз йўлига, бироқ суд қарорида гўёки унга “телефонограмма орқали судга келиши тушунтирилгани” ёзилган, ташқаридан мутлақо узилган одамга бундай шаклдаги хабарни қандай етказиш мумкин ўзи? Дарҳақиқат, саволда мантиқ бор. Мазкур ҳолатга хизмат текшируви йўли билан аниқлик киритилиши мумкин. Шундан келиб чиқиб, Кенгаш томонидан Бухоро вилоят судлари судьялари малака ҳайъатига хизмат текшируви йўли билан айни шу ҳолатга ойдинлик киритиш тавсия қилинди. 8 Собиқ куёв ва қайинака ўртасида нима бўлган ўзи? Кўпчиликнинг тили учида турган ушбу саволга изоҳ бериш бироз ноқулай, негаки, шахсий-оилавий масала тор доирада гапирилади, муҳокама қилинади. Бироқ изоҳ бермасликнинг ҳам илож йўқ, акс ҳолда, юзага келган мавҳумлик яна турли шубҳа-гумонларга сабаб бўлиши эҳтимоли мавжуд. Барча суд ҳужжатларидан Б. Ҳамдамовнинг оиласи нотинч бўлгани, эр-хотин (уларнинг бир нафар фарзанди бор) ўртасида кўп жанжаллар бўлиб келгани, ҳатто аёлига бир неча бор қўл кўтаргани, қайинаканинг уларни муросага келтиришга уринганидан наф чиқмаганини осон илғаш мумкин. Аёлнинг боласини олиб ота ҳовлисига кетиб қолгани, Ҳамдамовнинг фарзандини кўришга келгани ортидан икки ўртада келиб чиққан тушунмовчилик жанжалга, жанжаллар эса сурункали ҳақорат ва таҳқирлашга айланиб, бир оила барбод бўлишидан ташқари шу-унча ғавғоларга ҳам олиб келган, қисқаси. Албатта, унинг собиқ аёлига бир неча бор қўл кўтарганига жабрланувчининг кўрсатмаларидан бошқа холис гувоҳ йўқ. Ўзини жабрдийда сифатида кўрсатган Кушербаевнинг меҳмони отасига қўл кўтариб, тан жароҳати етказгани ортидан жиноят иши қўзғатилиб, терговга тортилгани, судда эса иш ярашув билан якунланганига доир суд ҳужжати мавжуд. Отага кўтарилган қўл аёлига ҳам кўтарилишига шубҳа кам бўлса керак. 9 Муносабат ниҳоясида ижтимоий тармоқда “сенсация” кўтарган “X o‘p” муаллифига ҳам айтадиганимиз борми? Йўқ, гапимиз йўқ. Шундоғам ҳаммаси тушунарли-ку?! Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Ҳуқуқнинг мажбурияти ҳам бор
Хоразм вилоят суди апелляция инстанциясида кўриб чиқилаётган Т. Жуманиёзовга оид жиноят иши “Effect.uz” сайтида астойдил ёритилмоқда. Мавзуга доир биринчи чиқишида сайт ходими суд мажлиси белгиланган вақтдан аввалроқ бошланганини эътироф этди. Шунингдек, суд процессини видео тасвирга олиш ҳақидаги илтимосномаси рад этилгани, жараён суднинг ташаббуси билан аудио шаклда ёзиб олинаётганини ҳам маълум қилди. Бундан ташқари журналист судга киритилган (жараённи тасвирга олиш ҳақидаги) илтимосномаси давлат айбловчиси томонидан судга нисбатан босим, дея талқин этганидан таажжуб билдиради. Дарҳақиқат, таажжуб ўринли: журналистнинг (блогернинг) суд жараёнини тасвирга олиш ҳақида судга илтимоснома киритишининг ўзи босим дегани эмас. Борди-ю илтимоснома (тарафларнинг фикридан келиб чиқиб) қаноатлантирилмаса, бу журналист (блогер) суд залини тарк этиши шарт эканини ҳам англатмайди. Улар эркин тарзда ёзма қайдлар қилишлари, стенограмма юритишларига-да монеълик йўқ. Шунингдек, жараён ҳақида ахборот характеридаги материаллар тарқатиш ҳам мумкин. Фақат, ахборот холис, судга муайян босим пайдо қилиши ёки иш ҳақида турли башоратлардан иборат бўлмаслиги лозим. Гап “босим” ҳақида кетар экан, “Effect.uz”нинг мазкур жиноят иши бўйича эълон қилаётган хабар ва лавҳаларнинг ўзидан етарлича мисол топиш мумкин. Хусусан, сайт ходимлари ушбу жиноят иши гўёки “Заказной дело” эканини очиқ-ойдин овоза қилмоқда. Шунинг ўзи ахборот тарқатишда холислик мезони бузилаётгани, фақат бир тарафнинг фикри билан чегараланиб қолинаётганини кўрсатади. Судланувчининг яқини номидан эълон қилинган “Азоб кунлар...” сарлавҳали кейинги материалда ишни биринчи инстанцияда кўриб чиққан судья гўёки лавозимига доғ туширгани, унга нисбатан хизмат текшируви ўтказилиб, вазифасидан озод қилиш лозимлиги ҳақидаги мурожаат хусусида ҳам шу гап. Судланувчининг яқинларини тушуниш мумкин, ҳибсдаги оила бошлиғининг хонадонида хотиржамлик бўлмаслиги рост, лекин улар ҳам тушунишлари лозимки, тарафларнинг важларига тармоқда эмас, судда ҳуқуқий баҳо берилади. Сайт ходимларининг турли шакл ва оҳангдаги пешма-пеш чиқишлари эса жиноят иши ҳақида тасаввури бўлмаган тармоқ фойдаланувчилари ўртасида турли муҳокамаларга сабаб бўлмоқдаки, бу ҳол судга ижтимоий босим эҳтимоли ва бир тарафлама ахборот тарқатиш орқали таъсир ўтказишга уриниш аломатларини юзага келтирмоқда. Ваҳоланки, ҳукм ҳали қонуний кучга кирмаган, иш апелляция инстанциясида кўриб чиқилмоқда. Шундай экан, такрор эслатишга тўғри келади: судга таъсир ўтказишга уриниш қонун билан бежиз таъқиқланмаган, бунинг учун жавобгарлик мавжудлиги боиси ҳам шунда. Мазкур норма сўз эркинлиги ҳуқуқ экани баробарида унинг мажбурияти ҳам борлигини англатади. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190