Янгиликлар
Китобхонлик, ўқилган илк китоб ва судьянинг антиқа жазоси
Суд мажлиси ўтказилмаган, бошқа кунга қолдирилган...
Кенгашдан сўнг: учта туманлараро суд раислари ўз жойида қолди ва бошқа тайинловлар
Кўнгилларга чўғ солган инсон
Немис судьясидан махсус маъруза ва мавзудан ташқари мухтасар суҳбат...
Судьялар олий кенгаши ташаббуси билан халқаро конференция бўлиб ўтаётгани хабари берилганди. Германия Федерал Адлия вазирлиги ҳузуридаги Халқаро ҳуқуқий ҳамкорлик жамғармаси (IRZ) ҳамкорлигида ташкил этилган икки кунлик тадбир кеча ниҳоясига етди. Биринчи кун судья одоби, суд этикаси мавзуида кечган бўлса, кечагиси хосроқ шаклда ўтди. Яъниким, давра тўри Германиянинг Минден шаҳри маъмурий суди раиси Клаус Хагега берилди. Меҳмон мамлакатимиз маъмурий суди судьялари, шунингдек, Кенгаш ҳузуридаги Судьялар олий мактаби Судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш курсининг маъмурий ҳуқуқ йўналиши бўйича таҳсил олаётган тингловчилар учун махсус маъруза қилди. Немис мутахассисининг чиқишини “маъруза”дан кўра “маҳорат дарси” дейилиши ҳақиқатга яқинроқ, чунки, жараён расмиятчиликдан анча холи, жонли мулоқот тарзида ўтди. Меҳмон, асосан, Германияда маъмурий судларга тааллуқли ишлар тоифаси, уларни кўриб чиқишнинг немисча тартиб-тамомиллари, ушбу судга доир қарорларнинг ижросига доир ҳуқуқий механизмлар хусусида гапирди. Иштирокчиларнинг кўплаб саволларига атрофлича жавоб беради. Шу тариқа фикр ва тажриба алмашилдики, бунинг икки томон учун ҳам фойдан холи бўлмайди. Негаки, шундай тадбирлар орқали маҳаллий мутахассислар маъмурий судлов бўйича хориж тажрибасини ўрганса, меҳмонлар эса юртимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари ва унинг натижалари ҳақида кенгроқ тасаввурга эга бўлади ҳам. Қолаверса, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги (2023 йил 16 январь) фармонида ҳуқуқни қўллаш амалиётини танқидий таҳлил қилиш асосида ҳамда илғор хорижий тажрибани инобатга олган ҳолда маъмурий суд иш юритувини такомиллаштириш чораларини кўриш назарда тутилган. Кенгаш ташаббуси билан ўтказилаётган бундай халқаро тадбирлар давлат раҳбари фармони ижроси доирасида амалга оширилаётган чора-тадбирлардан бири ҳисобланади. Шу боис ҳам тадбир натижаларидан келиб чиқиб, халқаро стандартлар, хорижий давлатлар ҳамда миллий тажрибаларни таққослаш асосида маъмурий суд иш юритувининг самарали механизмларини ишлаб чиқиш кутилмоқда. Дарвоқе, тадбир ниҳоясида Клаус Хаге билан қайноқ қаҳва устида бошқа мавзулардан ҳам қисқа суҳбатлашилди. Меҳмон ўзимизнинг кўп судьялар каби футбол ишқибози экан. Футбол бўйича Германия будеслигаси жамоалари, уларнинг маҳаллий ва халқаро майдондаги натижалари ҳақида хўб гаплашдик. Клаус Хаге ўз юрти футболи ҳақидаги гапларни мамнуният билан тинглади. Фақат ўзи таваллуд топган шаҳар футбол жамоаси ҳануз иккинчи лигада ўйнаётганидан таассуф билдирди. Бизда ҳам шундай таассуф йўқ эмасди, нега десангиз, “халқ жамоаси” номини олган пойтахт командаси халқаро майдонда яна мағлубиятга учраганди-да. Бу ҳол кайфиятларимизга таъсир қилмай қолмади, натижада меҳмон билан кечаётган спорт ҳақидаги суҳбат ўз-ўзидан якунига етиб, яна кун тартибидаги мавзуга қайтилди...
Яна ўша манзара, яна ўша “ўйин”лар...
“Telegram” мессенжеридаги ушбу каналда эълон қилинадиган аксарият хабарларнинг бори шу: аноним муаллиф, “#таҳрирсиз” деган ниқоб, ўрганилмаган-текширилмаган воқеаларнинг ҳиссиётли баёни... (Судлар фаолиятига оид “материаллар” хусусида ҳам гап шу, аммо уларнинг “сирли” муаллифлари андижонлик айрим адвокатлар экани эҳтимоли тобора ортиб бормоқдаки, бу энди алоҳида мавзу!). Шу йўл билан “шояд, дилдаги муродга етсак”, дея мўлжал қилинади чоғи?! Бироқ кўпинча амалда бунинг тескариси бўлаётганини жамоатчилик кўриб-билиб турибди. Мазкур хабардан ҳам шунинг “ҳиди” келиб турибди: қандай шаклда бўлмасин, судга таъсир ўтказишга уриниш! Жиноят ишлари бўйича Хўжаобод туман суди раиси “нишонга олинган” хабарнинг “аноним” муаллифига кўра, у (суд раиси) “Заринг бўлсин ё зўринг” мақолига монанд гўёки “мастер-класс” ўтибди. Яъниким, бир қатор жиноятларни содир этишда айбланаётган И. М. (аёл) ва бошқаларга оид “иш” бўйича дастлабки эшитувни бир эмас, икки марта белгиланган вақтда бошламай (гўёки“сабабсиз куттириб, иштирокчиларни сарсон қилиб, суд ишларини ташкил қилишда бепарволик ва интизомсизликка йўл қўйиб...”), унда иштирок этмаган адвокатни “иштирок этди” деб кўрсатиб, айбланувчига (И. М., аёл) қўлланган “қамоқ олиш” эҳтиёт чорасини “уй қамоғига”га алмаштириб, бу билан “...унинг кўчада юриб, бошқа жиноят содир этиши ёхуд жабрланувчи ва гувоҳларни кўндиришга уриниш ҳолатларини келтириб чиқариб” (?!), ишни терговга юборган?! Якунда айтадики, бу ҳолатга вилоят судига янги тайинланган раис ёки Судьялар олий малака ҳайъати ҳуқуқий баҳо берадами ёки қонунлар Андижонда оёқ ости бўлаверадими? Воқелик чиндан ҳам шундайми? Албатта, йўқ! Ҳақиқий ҳолат баёни бироз чўзилиши мумкин. Шундай бўлса-да, ихчам тарзда баён қилишга ҳаракат қилинади. Гапни хабарнинг бошидан эмас, пастидан бошласак. 1. Амалдаги қонунчилик ва суд амалиётидан озроқ тасаввурга эга одам хабар мазмуни ва услуби адвокатга хослиги, устига-устак, унинг яхшигина шошма-шошарлигидан ташқари айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан етарлича хабардор эмаслигини дарров илғаши мумкин. Масалан, муайян иш бўйича судьянинг процессуал ҳаракатларига фақат юқори суд инстанцияси ҳуқуқий баҳо бериши мумкин. Бундай ваколат на вилоят суди раисида, на Судьялар олий малака ҳайъати, ҳатто Судьялар олий кенгаши ҳам мавжуд эмас. Хабардаги иддаоларнинг аксарияти суд раисининг процессуал ҳаракатига оидлиги инобатга олинса, муаллиф уларга “ҳуқуқий баҳо бериш”ни сўрашда манзилда янглишган кўринади. 2. “Номаълум” муаллифнинг айбланувчи(лар)га қўлланадиган эҳтиёт чоралар ҳақидаги тасаввури ҳам ғарибга ўхшайди. Ана, ўзи ёзиб турибди: “...қамоққа олиш” тарзидаги эҳтиёт чорани бекор қилиб, “уй қамоғи”ни қўллаш орқали “айбланувчини кўчада юриб, бошқа жиноят содир этиши ёхуд жабрланувчи ва гувоҳларни кўндиришга уриниш ҳолатларини келтириб чиқариш”га имкон яратди, деб. Бекор гап. “Уй қамоғи” эҳтиёт чораси айбланувчининг наинки “кўчада юриши”, балки остона хатлаб кўчага чиқишидан (уй-жойини тарк этиши) ташқари “хат-хабар олиш ва жўнатиш, алоқа воситаларидан фойдаланиш”ни ҳам таъқиқлайди. Ва бу тегишли орган томонидан назорат қилинади. Акс ҳолда, яна “ичкари”га қайтиб кириб кетиши эҳтимоли юз фоизга тенг. Муаллиф “... кўчада юриб, бошқа жиноят содир этиши ёхуд жабрланувчи ва гувоҳларни кўндиришга уриниш”, дея ваҳима қиларкан, “озодликдан чеклаш”ни назарда тутмоқда, чамаси? Агар шундай бўлса, маълумот учун айтиб қўйиш керак: “озодликдан чеклаш” – жиноий жазо турларидан бири, “уй қамоғи” эса эҳтиёт чора ҳисобланади. Улар ўртасидаги фарқ от билан туядек. 3. Жиноят иши бўйича эшитув икки марта бошқа кунга қолдирилгани, иккиси ҳам белгиланган вақтда бошланмагани рост. Икки гал ҳам суд мажлиси адвокатларнинг илтимосномасига биноан бошқа кунга қолдирилган. Суд мажлиси белгиланган кунда ва вақтда бошланмагани “қамоққа олиш” эҳтиёт чораси қўлланган айбланувчи “конвой хизмати” томонидан ўз вақти-соатида етказиб келинмагани билан ҳам изоҳланади. 4. “Суд мажлисида иштирок этмаган адвокатни, иштирок этди” мазмунидаги иддао ҳам ҳақиқатга тўғри келмайди. Айбланувчилардан бирининг икки нафар адвокати бўлиб, улардан бири - муборак сафарга кетиши сабаб аввалроқ музокара нутқини ёзма равишда тақдим этган, бу унинг процесс иштирокчиси эканини англатади. Яъниким, суд мажлисида ҳозир бўлди нима-ю бўлмади - нима, муҳими, ўз нуқтаи назарини қонун доирасида билдирмоқда. Айбланувчининг иккинчи адвокат эса судда иштирок этганини ҳаммадан кўра “номаълум” муаллифга яхши маълум. 5. Айбланувчи И. М.нинг (аёл) эҳтиёт чораси “қамоқ”дан “уй қамоғи”га ўзгартирилгани ҳам процессуал ҳаракат ҳисобланади. Бу ўринда унга ҳуқуқий баҳо ёки хулоса бериш ваколатимиз йўқлигини эслатган ҳолда, ахборот тариқасида баён этамизки, айбланувчига нисбатан эҳтиёт чора ўзгартирилишига биринчи сабаб унинг қамоқда сақлаш муддати (жиноят иши судга келиб тушгунга қадар!) ўтиб кетганлигида кўринади. Иккинчидан, унинг аёллиги, қарамоғида уч нафар вояга етмаган фарзанди борлиги, оилада ёлғиз боқувчи эканлиги ва муқим уй-жойга эгалиги эътиборидан суд унга нисбатан қўлланган “қамоққа олиш” эҳтиёт чорасини “уй қамоғига” алмаштиришни лозим топган. “Уй қамоғи” жазо эмаслиги юқорида тушунтирилди. Айбланувчининг кейинги тақдири жиноят иши якунида ойдинлашади. Айни пайтда башоратга ўрин ҳам, асос ҳам йўқ. 6. Жиноят иши терговга юборилганлиги ҳам процессуал ҳаракат эканига таъкид шарт эмас. Хулоса эмас, ахборот тариқасида қабул қилгайсизки, суд эшитувида тергов ҳаракатлари тўлиқ ва лозим даражада олиб борилмаганлиги, ҳақиқий иш ҳолатлари тўлиқ очилиб, исботланиши лозим бўлган барча ҳолатлар текширилмаганлиги, судланувчилардан бирининг ҳимоя ҳуқуқи қўпол равишда бузилганлиги ва бошқа камчиликлар сабаб суд шундай хулосага келган. Суд ажримига нисбатан тарафларда эътироз бўлса, белгиланган тартиб ва муддатда бемалол шикоят қилишда ҳеч қандай монеълик йўқ. Тармоқда ваҳима кўтариб, жамоатчиликни чалғитган ҳолда судга таъсир кўрсатишга беҳуда урингандан кўра тўғри ва қонуний йўл ҳам шу, аслида. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Кенгаш ташаббуси билан муҳим мавзуда халқаро конференция бўлиб ўтмоқда
Бугун Судьялар олий кенгаши ташаббуси билан “Судья маънавияти, одоби ва масъулияти” мавзусида халқаро конференция ўз ишини бошлади. Германия Федерал Адлия вазирлиги ҳузуридаги Халқаро ҳуқуқий ҳамкорлик жамғармасининг (IRZ) “Ўзбекистон суд-ҳуқуқ идоралари ўртасида ҳамкорлик” дастури ҳамкорлигида ташкил этилган мазкур тадбирда судья одоби, суд этикаси бўйича умумэътироф этилган меъёрлар ва хорижий давлатлар тажрибаларидан яқинлан танишишдан иборат. Таъкидландики, одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ омиллар кўп. Жумладан, суд тизим вакилларининг умумэътироф этилган одоб-ахлоқ меъёрларига риоя этиши одил судловни амалга оширишнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Шу боис ҳам Ўзбекистон Президентининг “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги (2023 йил 16 январь) фармонида судьялар ва суд ходимларида юксак муомала маданиятини шакллантириш орқали судга мурожаат қилган ҳар бир фуқаро ва тадбиркорда суддан, пировардида эса давлатдан розилик ҳиссини уйғотиш устувор вазифа этиб белгиланган. Шундан келиб чиқиб, конференцияда судьяларнинг одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ хизмат ва хизматдан ташқари вақтда риоя этиши мажбурий бўлган маънавий-ахлоқий талаблар, бу борадаги ҳуқуқий ҳужжатлар, судьялар одоб-ахлоқига оид халқаро стандартларга асосланган қоидаларининг ташкилий асослари бўйича фикр алмашилди. Кун тартибидаги мавзу бўйича Германия, Озарбайжон, Қозоғистон, Тожикистон, Қирғизистон давлатлари судларининг судьялари ва экспертлар ўз маърузалари билан иштирок этди. Тадбирда Судьялар олий кенгаши томонидан нашр этилган “Судья маънавияти, одоби ва масъулияти” маърифий китобига ҳам эътибор қаратилди. Судьялик институти борасидаги давлат сиёсатидан бошлаб маънавият, адолат борасидаги азалий қарашлар, қозилик мақоми ва масъулияти ҳамда ўтмишда ўтган кўплаб қозиларнинг донишмандона ҳукмлари ҳақида талай ибратли ва қизиқарли воқеалар жамланган мазкур асар судьялик этикаси бўйича чоп этилган илк маънавий-маърифий и тўплам экани алоҳида таъкид этилди. Шунингдек, тадбир доирасида Судьялар олий кенгаши томонидан тайёрланиб, куни кеча нашрдан чиққан “Судьянинг мустақиллиги ва дахлсизлиги, суд ишига аралашганлик учун жавобгарлик асослари” қўлланмасининг кичик тақдимоти ҳам ўтказилди. Халқаро конференция натижаларидан келиб чиқиб, халқаро стандартлар, хорижий давлатлар тажрибаси ҳамда миллий тажрибани таққослаш асосида судьялик этикасига оид қоидаларни янада такомиллаштириш ва самарали механизмларини ишлаб чиқиш режалаштирилган. Халқаро конференцияси эртага ўз ишини якунлайди.
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190