Янгиликлар
Беназир олим, фидоий арбоб, талабчан устоз эди...
Миллий юридик фанимиз дарғаларидан бири, халқимизнинг фидоий фарзанди академик Ҳожи-Акбар Раҳмонқулов роппа-роса 100 йил аввал (1925 йил) табаррук замин – Туркистоннинг Сайрам қишлоғида таваллуд топган. Айни шу мўътабар тупроқ 1000 йил бурун умрини илму-ҳикматга бағишлаган ва тасаввуфнинг машҳур намояндаларидан бирига айланган Хожа Аҳмад Яссавий бобомизни ҳам улғайтирган эди... Ҳожи-Акбар Раҳмонқуловнинг ҳаёти ва фаолияти наинки ҳавасли, балки ҳайратли ҳамдир. Мактабни битириб, катта ҳаёт йўлига қадам босиб-босмай қўлига қурол олишга мажбур бўлади. Бўз йигит пайти Иккинчи жаҳон уруши қатнашчисига айланиб, “Ватан уруши” ордени ҳамда 12 та жанговар медаллари соҳиби сифатида ёруғ юз билан қайтади. Бироз вақт Тошкент шаҳридаги 12-Махсус лойиҳалаш-монтаж бошқармасида монтёрлик қилгач, Тошкент давлат юридик институти талабаси бўлади. Изланиш ва ўрганишга бўлган иштиёқи натижасида талабаликдан кейин таҳсилни аспирантурада давом эттиради. Аввал номзодлик, сўнг докторлик диссертацияларини ёқлаб, профессор илмий унвонига эга бўлади. Йиллар ўтиб, Фанлар академияси мухбир-аъзолари қаторидан ўрин олади ва ниҳоят, академик даражасига етади. Ҳожи-Акбар Раҳмонқулов ўзбек ҳуқуқшунослиги, хусусан, унинг алоҳида ва муҳим йўналиши бўлган “Фуқаролик ҳуқуқи” (цивилистика) фани бўйича мактаб яратган забардаст олим сифатида ҳақли равишда эътироф этилади. Айни шу йўналишда Ўзбекистон юриспруденцияси фани соҳасида биринчи юридик фанлар номзоди ва фан доктори ҳисобланиб, нафақат мамлакатимизда, балки Марказий Осиё, шунингдек МДҲ мамлакатлари академик доираларида катта ҳурмат қозонганини ҳам алоҳида эътиборга лойиқ. Ҳожи-Акбар Раҳмонқуловнинг ташаббуси ва бевосита раҳбарлигида 1997 йилда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексига ёзилган шарҳ уч томда, ўзбек ва рус тилида нашр этилган. Фуқаролик кодексининг ҳар бир моддасига ёзилган ушбу шарҳдан фуқаролик қонун ҳужжатлари, шунингдек нисбатан мураккаб ва ўзига хос хусусиятларга эга бўлган фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан ҳуқуқни қўллаш амалиётида бугунги кунгача кенг фойдаланилиб келинмоқда. Катта ҳажмли ва узоқ йиллик меҳнат натижаси бўлган “Фуқаролик кодексига шарҳлар”да академик Раҳмонқуловнинг юксак интеллектуал салоҳияти яна бир бор намоён бўлганини кўриш мумкин. Шуни ҳам эътироф этиш жоизки, бугун - Янги Ўзбекистонда амалга оширилаётган том маънодаги демократик ислоҳотлар талабига жавоб берадиган янги авлод судьяларни тайёрлаш жараёнида, хусусан, Давлатимиз раҳбарининг ташаббуси билан суд тизими тарихида илк бор ташкил этилган Одил судлов академияси профессор-ўқитувчилари томонидан академик Ҳожи-Акбар Раҳмонқуловнинг бой илмий меросига мунтазам мурожаат қилиб келинади. Устоз томонидан амалга оширилган жуда кўплаб фундаментал илмий тадқиқотлар, ўқув қўлланмалар ва дарсликлари Академия тингловчиларининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва унда белгиланган нормаларни теран англаш ва суд амалиётда тўғри қўллаш кўникмаларини оширишга хизмат қилмоқда. Жумладан, фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларда вужудга келадиган низоларни, яъни фуқаролик муомаласи иштирокчиларининг ҳолатини, мулк ҳуқуқи ва ашёвий ҳуқуқларнинг вужудга келиши ва амалга ошириш асосларини, мажбуриятларнинг асосий қоидаларини белгилайдиган муносабатларни тартибга солувчи ҳуқуқ соҳалари ва нормаларини фарқлаш ва тушуниб етишда ниҳоятда муҳим аҳамият касб этади. Академик Раҳмонқулов ўнлаб ташкилот ва идораларда масъулиятли ва юксак лавозимларда меҳнат қилди. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси И.Мўминов номидаги Фалсафа ва ҳуқуқ институти директори, мустақиллик йилларида Ўзбекистон Республикаси Президентининг Давлат маслаҳатчиси каби юксак лавозимларда самарали фаолият кўрсатди. Шунингдек ташқи ишлар вазирлигининг Юридик шўъбаси аъзоси сифатида халқаро муносабатларнинг ҳуқуқий асосларини ишлаб чиқишда алоҳида фаоллик кўрсатди. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси устида иш бошланганда Бош қонунимизнинг “Жамият ва шахс” бўлимини ишлаб чиқувчи Ишчи гуруҳига раҳбарлик қилган, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонун лойиҳаларини ишлаб чиқиш бўйича комиссияси аъзоси сифатида олиб борган фаолияти ҳам алоҳида қадрланади. Устоз қайси лавозимда ишламасин, илмий фаолиятини уйғун тарзда олиб борди. Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси “Давлат, бошқарув ва ҳуқуқнинг ривожланиш қонуниятлари” илмий кенгашига, шунингдек Фан ва техника давлат қўмитаси Ижтимоий-гуманитар фанлар эксперт кенгашига раҳбарлик қилди, қатор таълим ва илмий муассасаларнинг докторлик ва номзодлик диссертацияларини ҳимоя қилиш бўйича ихтисослаштирилган кенгашлари раиси сифатида кўплаб ёш тадқиқотчи ва олимларнинг илмий ишларига бош бўлди, юзлаб шогирдлар чиқарди. Мен шундай улуғ инсонга замондош ва минглаб шогирдларидан бири эканимдан ҳақли равишда фахрланаман. У киши мен каби жуда кўплаб ҳуқуқшуносларга тўғри йўл кўрсатган, илмий изланишларга раҳбарлик қилган. Бу, албатта, шогирдлар учун бахт ва шарафдир... Замон шиддати фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларнинг ҳуқуқий асосларини тўлдириш, янада такомиллаштириш талабини қўяётгани рост. Бунда Устознинг кўплаб шогирдлари олд қаторда экани ҳам ҳақиқат. Эътиборлиси шундаки, бу борадаги ишларда Устоздан қолган бой илмий мерос дастуруламал бўлмоқда. Зотан, забардаст олим, бетакрор сиймо, академик Ҳожи-Акбар Раҳмонқуловнинг муносиб ва шарафли ҳаёти ҳамда бой илмий мероси бугунги авлодлар учун ИБРАТ МАКТАБИ ҳисобланади. Холмўмин Ёдгоров, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган юрист
Йиқилганни тепмайдилар...
“YouТube” видеохостингидаги “Elparvar” каналида эълон қилинган ушбу лавҳа тўғридан тўғри фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларга оид низо хусусида бўлса-да, асосий эътибор сабаб-бесабаб собиқ судьяга қаратилгани натижасида “виртуал жиноий айблов”га айланиб кетган. На низо мазмуни очилган, на унинг моҳиятига эътибор қаратилган! Мавзуни етарлича ўрганмаган муаллифнинг янглиш талқинлари шундай тасаввур уйғотадики, собиқ мансабдор ва унинг укаси бир бечоранинг хусусий мулкини юзингда кўзинг борми демай тортиб олишган гўё... Аслида-чи? Аввалига ойдинлик киритиш лозим: низо хусусий мулк устида кечгани йўқ. Шундай экан, “қонуний рейдерлик” ҳақида гап бўлиши мумкин эмас. Гап (низо) Ҳазорасп тумани Марказий бозор ҳудудидаги 303-сонли савдо дўкони устида кетмоқда. Ушбу дўкон “Ҳазорасп улгуржи савдо комплекси дирекцияси” балансида бўлиб, ҳеч кимга хусусий мулк сифатида берилмаган. Низога келсак. 2013 йил 9 ноябрь куни Дирекция ва фуқаро Б. Самандаров ўртасида 303-сонли савдо дўкони қурилиши бўйича шартнома имзоланади. Шартнома 24 ойга тузилган бўлиб, унга кўра, фуқаро шу вақт мобайнида тегишли тўловларни амалга ошириши, Дирекция савдо дўконини қуриб, фойдаланишига топшириши керак эди. Шартнома шартларига тарафлар бирдек оғишмай риоя этган, деб бўлмайди. Бироқ бу ҳол икки ўртада низо келтириб чиқармайди. Аксинча, 2016 йилнинг 25 августида мазкур дўкон биносига қўшимча жиҳозлар қуриш учун тарафлар ўртасида (2013 йил 9 ноябрдаги мавжуд 1-сонли шартномага) қўшимча шартнома имзоланади. Низо нимадан келиб чиқди? Гап шундаки, 303-сонли савдо дўкони бўйича шартнома мавжудлигига қарамай, худди шу мазмун ва шу объект(савдо дўкони) қурилиши бўйича Дирекция бошқа бир фуқаро - Р. Курбанова билан (2015 йил 15 декабрь) шартнома тузади. Аммо орадан бир ой ўтиб (2016 йил, 15 январь), Р. Курбанова тегишли тўловларни амалга оширган бўлса-да, Дирекция томонидан у билан тузилган шартномани бекор қилинади. Ва шунинг ўзи дўкон икки фуқаро ўртасида талашилиб, бири бошқасининг (гўёки “дасти узун” мансабдор қариндоши ёрдами билан) “бурнини қонатганига” оид иддаоларда асос йўқлигини кўрсатади. Шу ўринда Р.Қурбанованинг (ўзи билан тузилган) шартномани бекор қилиш ҳақидаги Дирекция буйруғини ҳақиқий эмас, деб топиш ҳақидаги даъво аризаси фуқаролик ишлари бўйича судларда рад этилганини айтиб ўтиш жоиз. Мазкур суд ҳужжати қонуний кучда бўлиб, кейинги суд жараёнларига алоқаси йўқ. 2023 йилга келиб, Дирекция энди фуқаро Б. Самандаров билан тузилган (2013 йил 9 ноябрдаги) шартномани бекор қилишни сўраб, судга даъво киритади. Фуқаролик ишлари бўйича Боғот туманлараро суди ҳал қилув қарори (2023 йил 12 апрель) билан даъвони қаноатлантириш рад этилади. Ушбу ҳал қилув қарори тегишли тартибда юқори суд инстанцияларида кўрилиб, ўзгаришсиз қолдирилган. Судга келган ҳамма ўзини ҳақ, деб билади, албатта. Шу маънода куйиб-пишиб, бор аламини собиқ судьяга ағдарган ҳолда блогерга интервью берган иш бўйича тараф вакилини тушуниш мумкиндир эҳтимол. Бироқ улар ҳам тушунишлари керакки, Р. Қурбанова билан тузилган шартнома суд тартибида эмас, балки Дирекция ташаббуси билан бир томонлама бекор қилинган. Гап кимнингдир кирдикорлари ҳақида кетар экан, бундай таъналарни Дирекциянинг собиқ мансабдорларига нисбатан қўллаш тўғрироқ бўлар балки. Чунки, айнан уларнинг хатти-ҳаракатлари натижасида низо юзага келиб, фуқаролик судларида кўриб чиқилди. Қабул қилинган суд ҳужжатлари қонуний кучда. Қолаверса, “Ҳазорасп улгуржи савдо комплекси дирекцияси” собиқ масъулларига нисбатан жиноят иши қўзғатилиб, жавобгарликка тортилганини ҳам эътибордан соқит қилиб бўлмайди.Шу ўринда эслатиладки, ушбу муносабат суд қарорлари қонунийлиги бўйича Кенгаш хулосаси эмас, балки иш ҳолатларининг мухтасар баёни ҳисобланади. Ниҳоят, лавҳанинг “бош қаҳарамони”га айлантирилган собиқ судья ҳақида. Фуқаролик низоси иш бўйича жавобгарнинг акаси собиқ судья экани рост. Ушбу низога боғлиқ бўлмаган хатти-ҳаракати туфайли тизимдан кетиб, қонун олдида жавоб бераётгани ҳам тўғри. Шунинг ўзи унинг гўёки “дасти узун” ва ҳатто Олий судгача таъсир кўрсатиш “қудратига” эга эканини мутлоқ инкор этадики, шу мазмундаги иддаоларга тўла “Elparvar” лавҳасини йиқилган одамни тепишга ўхшатиш мумкин. Бу энди оқилнинг иши эмас. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Тақанинг устида от бор
Модомики, Кенгаш ташаббуси билан Зангиотадаги жазони ижро этиш муассасасида бўлиб ўтган маърифий тадбир ижтимоий тармоқлардаги айрим каналларда кучли изтеҳзо билан муҳокама қилинаётган экан, муносабатни шунга монанд равишда бир ҳангомани эслаш билан бошлаш маъқул кўринди. Жазо ўтаётган маҳбус янги келган шеригидан сўрабди:”Неча йил берди сенга?”. Жавоб: “Олти йил”. “Нима жиноят қилгандинг?”. “Тўртта тақа ўғрилагандим!”. “Иби-и,тўртта тақага шунча муддат бердими?”. Янги маҳбус шивирлабди: “Биров билмасинку-я, тўртта тақанинг устида битта от бор эди...”. Нима дейилмоқчи? Кенгаш ташаббуси билан ўтган маърифий тадбирнинг тармоқдаги муҳокамаларида асосан “тўртта тақа” тилга олинмоқда: “Кенгаш муассасага бориб, концерт қўйибди, нима, бошқа иши йўқми?”. Шу, холос. Айтарли бошқа гап йўқ. Ваҳолангки, шу ҳақдаги Кенгаш ахборотига кўз югуртирган одам тадбир ўтказишдан мақсадни, демакки, “тўрт тақа устидаги отни” бемалол кўриши мумкин. Яъниким, “...тадбирдан мақсад мажлис эмас, балки мулоқотдир. Чунки, жазодан мақсад тарбия экан, айни жараён маҳкумаларда қандай кечаётгани, уларнинг қатъий тузалиш йўлига ўтиши ва ҳозирданоқ ижтимоий ҳаётга кўникмалар шакллантиришдек хайрли ишга ҳисса қўшмоқ судьялар ҳамжамияти вакилаларининг ҳам маънавий бурчи ҳисобланади”. Мана, мақсад. Хўп, унинг нимаси ғайритабиий? Иккинчидан, тадбирга аёл судьялар таклиф этилгани ҳам бежиз эмас. Чунки, судьяларнинг жазони ижро этиш муассасаларида бўлиши қонун ижроси, суд ҳукмлари натижасини бевосита кўриш, кузатиш имкониятини беради. Бу эса суд қарорлари қабул қилишда масъулиятни янада ошириш билан бирга коррупцияга қарши шахсий иммунитет шаклланишига ҳам хизмат қилади, тадбирнинг бош мақсадларидан бири ҳам шу, аслида! Шу тарзда “Бирни кўриб фикр қил, бир кўриб шукр...” деган ҳикматни эслатиш мақсадга мувофиқ эмасми? Қуруқ ваъзхонликдан кўра, шундай таъсирли воситалар тизимда коррупциянинг олдини олиш, ижтимоий адолат таъминланиши самарадорлигини оширишга қўшимча туртки бўлмайдими?! Тадбир доирасида сайёр суд мажлиси ўтказилиб, 9 нафар маҳкума жазонинг ўталмаган қисмидан шартли равишда озод этилгани, яна 20 нафарининг жазоси енгилроғи билан алмаштирилгани ҳам тармоқдаги муҳокамаларда гўёки эътибордан четда қолаётганидан келиб чиқиб, “тўртта тақа устидаги от” борлигини эслатиш лозимдай. “Концерт берилиши”га келсак... Бўлиб ўтган жонли мулоқотларда аксарият маҳкумалардан яккаш бир гап эшитиш мумкин: “Адашдим, пушаймонман...”. Қилмишидан пушаймонлигини айтиб, афсус-надоматдаги барчага бирдек енгиллик бериш иложсиз, албатта. Бунинг қонуний тартиблари бор. Бироқ бироз таскин, умид ва иштиёқ бериш учун тадбирнинг бадиий қисми бўлиши мақсадга мувофиқ кўриндики, бунда ҳам ғайритабиийлик йўқ: бу - инсонийликнинг оддий ифодаси, холос. Ифодаки, унинг замирида, ким бўлмасин, инсон қадрига ҳурмат ётибди... Буни тушунган, тушунаётганларга раҳмат. Акси ҳолига, бошқа гап ортиқча. Турсунали Акбаров, Судьялар олий кенгаши матбуот котиби
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190