Янгиликлар
"Ташаккур" - айтганга ҳам, эшитганга ҳам ёқимли калом
Судьялар олий кенгашга келаётган мурожаатлар сидирғасига шикоятлардан иборат эмас. Улар орасида таклифлар, муайян масалалар юзасидан тавсия ва мулоҳазалар ҳам талайгина. Шунингдек, миннатдорлик мактублари ҳам тез-тез учрайдики, кейинги икки ойда ўндан зиёд шундай номалар келди. Ташаккурномалар - изҳордан ташқари эътибор ҳам ҳисобланади. Тошкентлик М. Лола суд орқали фарзандларини ўз қарамоғи олганидан хурсанд бўлиб, ишни кўриб чиққан фуқаролик ишлари бўйича Мирзо Улуғбек туманлараро суди судьяси З. Нуралиевага самимий ташаккур айтган. Россия фуқароси Б. Нигина ҳам ушбу суддан ва судьядан оталик фактини белгилаш ҳақидаги аризаси холис кўриб чиқилиб, қонуний қарор қабул қилинганидан мамнун эканини билдирган. Яна бир пойхатлик фуқаролик А. Жумабоев уйсиз қолиб кетиши эҳтимоли юзга келгач, судга қилган мурожаати қаноатлантирилганидан ўта хурсандлигини айтиб, ташаккур йўллаган (иш фуқаролик ишлари бўйича Яккасарой туманлараро суди судьяси Б. Жамолов раислигида кўриб чиқилган) йўллаган. Навоий вилояти Кармана туманида истиқомат қилувчи М. Шодиева меросга доир узоқ йиллик низо судда қисқа фурсатда қонуний ечим топганини билдирган ва (фуқаролик ишлари бўйича Кармана туманлараро суди судьяси Д. Аҳмедовага) самимий раҳмат айтган. Тошкентлик Р. Абитов (1938 йилда туғилган) ўзига доир йўл-транспорт ҳодисасига доир иш жиноят ишлари бўйича Миробод туман судида (суд раиси С. Содиқов) холис ва қонуний кўриб чиқилгани, иш бўйича барча ҳолатлар синчковлик билан ўрганилгани, бу жараёнда ҳақиқатни аниқлаш учун киритган илтимосномалари қаноатлантирилганини мактубида бироз ҳаяжон билан баён қилгани алоҳида диққатга молик. Ички ишлар вазирлиги Қоровул қўшинлар қўмондонлиги раҳбариятидан келган мактубда Тошкент шаҳар судининг иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъатида иккита низо кўриб чиқилгани айтилади. Мактубда анча мураккаб бўлган ишлар якунида Қоровул қўшинлари сафида хизмат қилаётган 811 нафар ҳарбий хизматчилар ва уларнинг 3000 нафарга яқин оила аъзоларининг бузилган ҳуқуқлари тикланганини мамнуният билан қайд этиб, судлов ҳайъати судьяларини (Р. Бердиёров, А. Ибрагимов, Б. Кеунимжаева, Ж. Ҳусанов, И. Юсупов ва Ш. Ахроров) бирма-бир тилга олиб ўтилган. Суд қароридан тарафлар бирдек рози бўлмаслиги табиий. Норози тарафнинг шикоят қилиш ҳуқуқи қонун билан кафолатланган, бироқ ундан қаноат ҳосил қилган тараф зиммасида миннатдорлик билдириш мажбурияти йўқ. Ва бўлишиям мумкин эмас. Чунки, судья ўз вазифасини бажарди: чекига тушган ишни холис кўриб, қонун доирасида қарор қабул қилди. Чуқурлашмайлик, норози тарафнинг шикояти, ундаги важларга юқори суд инстанциясида ҳуқуқий баҳо берилиши – алоҳида масала, алоҳида жараён. Ҳозир гап, қайси инстанцияда бўлмасин, судда муроди ҳосил бўлган тарафнинг миннатдорлиги ҳақида кетяпти. Миннатдорлик – хос ҳолат, унинг изҳори хоҳиш, демакки, маънавият-ахлоқий ҳислатларга боғлиқ. Яъниким, айтилса, хурсанд бўлинади, акси бўлса, гинахонлик йўқ. Лекин-чи, “ташаккур” каломи айтганга ҳам, эшитганга ҳам ёқимли экани ҳаққи рост!
Судья дахлсизлиги: ҳуқуқий кафолат ва ахлоқий меъёрлар
Фуқаролик жамиятида суд ҳокимиятининг ўрни ва мустақиллиги ҳуқуқ устуворлигининг асосий устуни ҳисобланади. Суд ҳокимиятининг мустақиллиги эса судья дахлсизлиги билан чамбарчас боғлиқ. Ўз навбатида дахлсизлик судьяга зиммасига маълум мажбуриятлар юклайди. “Судлар тўғрисида”ги қонуннинг 62-моддасида кўра, судья: “...одил судловни амалга ошириш бўйича фаолиятига ғайриқонуний аралашишга уринишларга қаршилик кўрсатиши ҳамда бундай ҳолатлар аниқланган тақдирда бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгашига хабар қилиши” шарт. Чунки, судьянинг мустақиллиги, унинг фақат қонунга бўйсуниши, одил судлов фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмаслиги ҳамда бундай аралашув учун жавобгарлик мавжудлиги орқали кафолатланади (Судьялар одоби кодекси, 4-модда). Судьянинг фақат қонун ва ўзининг виждони асосида қарор чиқариши – одил судловни таъминлашда ҳал қилувчи омилдир. Агар судья ташқи таъсирлар, хусусан, унинг юритувидаги иш натижасидан манфаатдор томонлар босими остида қарор қабул қилса, адолат инкор этилади, фуқароларнинг судга бўлган ишончига салбий таъсир қилади. Шу боис ҳам судья ҳар қандай вазиятда ҳақиқатпарвар бўлиши, суд ҳокимиятининг нуфузини туширадиган ёки ўзининг обрў-эътиборига путур етказадиган ёки унинг холислиги, мустақиллиги ва беғаразлигига шубҳа туғдириши мумкин бўлган хатти-ҳаракатлардан ўзини тийиши шарт экани Судьялар одоби кодексида алоҳида қоида сифатида белгиланган. Ушбу қоида эса судья ўз фаолиятида ташқи босимларга қарши қонуний ва ахлоқий жиҳатдан бардошли бўлиши, ҳар қандай босимга нисбатан қатъий позицияда туриши ва суд жараёнига номақбул аралашувларни рад этиши шарт эканини кўрсатади. Чунки, жамиятнинг суд ҳокимиятига бўлган ишончини таъминлашда судьянинг нафақат касбий салоҳияти, шунингдек, одоби, юксак маданияти ва маънавияти муҳим аҳамият касб этади. Ўзбекистон Республикасининг янгиланган Конституциясида суд ҳокимияти мустақиллиги, судьялар дахлсизлигига доир нормалар янада такомиллаштирилганини алоҳида эътироф этиш керак. Шундан келиб чиқиб, қонунчиликка қатор ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди. Хусусан, судьяларнинг муайян ишлар бўйича ҳисобдор бўлмаслиги ёки муайян ишнинг муҳокамасидан четлаштиришга ёки унинг ваколатларини тўхтатиб туришга, бошқа лавозимга ўтказишга фақат қонунда белгиланган тартибда ва асосларга кўра йўл қўйилиши, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга гувоҳ ёки гумон қилинувчи сифатида сўроқ қилиш учун чақириш тегишли судьялар малака ҳайъатининг розилиги билан амалга оширилиши шулар жумласидандир. Юқоридаги баёнлар судьялар касбий фаолиятида ташқи таъсирлардан муҳофаза қилувчи бир эмас, бир нечата ҳуқуқий омил ва механизмлар мавжудлигини кўрсатади. Биринчидан, фақат қонунга таяниш ва шахсий қарашлардан холи бўлиши керак, бу эса касбий малака ва билим билан бир қаторда зарур кўникмаларни узлуксих шакллатириб боришни талаб қилади. Яъни, Судьялар одоби кодексида белгиланганидек, судья ўз мажбуриятларини юқори профессионал даражада бажариши, иш ўз вақтида ва малакали кўриб чиқилиши учун барча чораларни кўриши лозим. Иккинчидан, суд ишларига ноқонуний аралашувлар борасида жамоавий ҳимоя имконияти ҳам бор: суд ишларига аралашув ёки судьяга нисбатан турли шаклда босим бўлган ҳолларда Судьялар олий кенгашини хабардор қилишнинг ҳуқуқий тартибллари белгиланган. Судьялар олий кенгаши эса судьялар ҳамжамиятининг мустақил органи бўлиб, судьялар дахлсизлиги бузилишининг ва уларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятини бирон-бир тарзда аралашувдан самарали ҳимоя қилиш бўйича чора-тадбирлар кўриш каби масалалар фаолиятининг устувор йўланишларидан бири ҳисобланади. Юқорида айтилганидек, судья мустақиллиги – бу нафақат унинг ҳуқуқи, балки жамият олдидаги масъулияти ҳамдир. Адолат фақатгина эркин ва мустақил суд орқали таъминланади. Шунинг учун ҳар бир судья ўз фаолиятида ташқи таъсирларга қарши қатъий позицияда туриб, қонун ва виждонга асосланган ҳолда фаолият юритиши шарт. Юлдуз Фозилова, Тошкент туманлараро иқтисодий суди судьяси
Кенгаш аъзолари Қорақалпоғистон ва Хоразмга борди
Судьялар олий кенгашининг судьялари Алишер Ҳамроев ва Баҳром Сабиров Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилоят судларида бўлиб, судьяларнинг масъулияти, Судьялар одоби кодекси қоидаларига риоя этилиши борасида малака ҳайъатлари ишлари билан танишди. Уларнинг якуни бўйича очиқ мулоқот ўтказди. Мулоқотлар нисбатан кичик доирада ўтказилган бўлса-да, унда катта масалалар муҳокама қилинди. Чунки, ушбу тузилма ваколатига доир ҳар бир масаланинг кўлами кенг. Хусусан, судьяларнинг интизомий жавобгарлигини кўриб чиқиш, ваколатини тўхтатиб туриш ёки муддатидан илгари тугатиш, дахлсизлигини таъминлаш, Судьялар одоби кодексига риоя этилиши устидан назорат каби масалалар озмунча меҳнат талаб қилмайди. Ваколат эса имтиёз эмас, масъулият. Ушбу тузилмалар судьяларнинг одил судлов билан боғлиқ фаолиятидан кўра кўпроқ уларнинг лавозимга лойиқлиги, мақоми ва мавқега дохл масалаларга масъулдирки, суд ҳокимиятининг нуфузини оширишда судьянинг одоби, муносиб маданияти ва маънавияти муҳим аҳамият касб этиши ўз-ўзидан маълум. Суд ҳокимиятининг нуфузини сақлаш эса судья зиммасидаги асосий мажбуриятлардан бири ҳисобланади. Бўлиб ўтган ҳар икки муҳокамада судьялар малака ҳайъатлари таркибига ўзгартиришлар киритилгани натижасида тузилма фаолиятига муайян ижобий ўзгаришлар кўзга ташланаётгани қайд этилди. Шу баробарида судьялар корпусини шакллантириш, суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъмишлаш, айниқса, Судьялар одоб комиссиялари фаолияти самарадорлигини янада ошириш лозимлиги кўрсатиб ўтилди. Маълумки, Судьялар одоб комиссиялар Судьялар одоби кодекси қоидалари бузилиши ҳолатлари юзасидан жисмоний ва юридик шахслар мурожаатлари ҳамда оммавий ахборот воситаларида, интернет тармоғида эълон қилинган хабар ва маълумотларни ўз вақтида холис ўрганилишини таъминлашга қаратилган бўлиб, бу борада судьялар малака ҳайъатларига кўмаклашади. Муҳокамаларда малака ҳайъатлари ва мазкур комиссия фаолиятида яқин ҳамкорликни янада кучайтириш, оммавий ахборот воситалари ва бошқа манбаларда эълон қилинаётган судларнинг обрўйига таъсир кўрсатувчи маълумотлар бўйича Комиссиянинг холис ва тезкор хулосаларига зарурият катта эканига алоҳида эътибор қаратилди. Якунда хизмат текширувлари сифатини яхшилаш, интизомий жазо чораларини қўллашда ягона амалиётни шакллантириш, судьялар зиммасига одил судлов билан боғлиқ бўлмаган вазифалар юклатилишининг олдини олиш, айниқса, тизимда коррупцияга қарши курашиш самарадорлигини оширишга доир аниқ ва таъсирчан қўшимча чора-тадбирлар ишлаб чиқиб, амалиётга фаол жорий этиш тавсия қилинди. Жойлардаги судьялар малака ҳайъатлари фаолиятини ўрганиш ишлари давом этмоқда.
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190