Янгиликлар
"Иш" бошқа-ю талқин бўлакча. Аслида-чи?
Китобхонлик, ўқилган илк китоб ва судьянинг антиқа жазоси
Суд мажлиси ўтказилмаган, бошқа кунга қолдирилган...
Кенгашдан сўнг: учта туманлараро суд раислари ўз жойида қолди ва бошқа тайинловлар
Кўнгилларга чўғ солган инсон
Ҳар кимга ҳам устозлик насиб этмагай, Устозмас ул гар шогирд ҳолин билмагай! Хотира ёзиш оғир. Айниқса, ҳали тупроғи совумаган, ҳаёт йўлингда беқиёс ўрин тутган устозинг ҳақида қоғоз қораламоқ икки карра оғир бўларкан. Устоз Миршариф ака Мелиев етмиш икки ёшида хасталик сабаб омонатини топширди. У кишининг “кўпга қўшилиб кетган”ига ишонгинг келмайди, кўришганда ўзига хос сўрашиши-ю меҳр уфуриб турадиган сўзлари қулоғинг остида жаранглаётгандек бўлаверади... Айни пайтда Миршариф акани таниган ва билган дўсту-биродарлари, шогирдлари ҳам шундай ҳис-туйғуларни кечираётган бўлса, ажабмас. Чунки, муносабати барчага бирдай, оқибати ҳам бўлакча эди-да раҳматлининг. Узоқ йиллар бирга ишлаш мобайнида Миршариф аканинг бирон нимадан қаттиқ асабийлашгани ёки бирон кимга қаттиқ гапирганининг гувоҳи бўлмаганман ёки эшитмаганман. Ҳатто суд мажлисида тартибга риоя қилмайдиган судланувчиларга “Тартибга қаранг, жим!”, деганининг ўзи етарли бўларди. Миршариф ака 1980-2011 йиллар мобайнида Сирдарё вилоятининг Янгиер, Гулистон, Меҳнатобод, Сирдарё ва Мирзаобод туман судларида узлуксиз 31 йил судья, суд раиси бўлиб ишлади. Бу даврда, минг-минглаб жиноят, фуқаролик ва маъмурий ҳуқуқбузарлик ишларини кўриб ҳал қилди. Муболаға эмас, атай изласангиз ҳам Сирдарёдан у кишидан норизо одамни топа олмайсиз. Ҳатто “иши”ни кўрган айрим одамларнинг “Миршариф ака мени суд қилган, зўр одам эди”, деганига гувоҳ бўлганлар сероб... Устоз идора йиғишларида ёш судья ёки суд ходимларига айтадиган катта танбеҳи шу эди: “Қара” ( “кўзингни каттароқ оч, ҳушёр ва масъулиятли бўл”, деган маънода)! “Яхшилаб қара”, “Ўзинг биласан, қара-да” - бу ибораларни ишни кўриб чиқиш муддати ўтиб кетиши эҳтимоли ошаётган пайтда судьяга ёки суд мажлиси баённомасини ўз вақтида ёзмаган ёхуд ишга кечиккан ёинки суд қарорлари ижросида сусткашликка йўл қўяётган суд ижрочисига (у пайтлар суд ижрочилари бевосита суд тизимида эди) нисбатан ишлатарди. Дўқ уриб, ё овозини кўтариб эмас, шундай оҳангда айтардики, бошқача таъсир қилар, ходим ҳам дарҳол камчилигини тузатар эди. Миршариф ака ўта масъулиятли инсон эди. Ишни суд мажлисида кўриб чиқишдан аввал нафақат ишни, балки у билан боғлиқ қонунларни ҳам қайта ўрганиб, лозим жойларини қоғозга тушириб, астойдил тайёргарлик кўрар эди. Бир ишни кўришга киришдими,охирига етказиб, судланувчининг ҳаракатига тегишли ҳуқуқий баҳо бермаганча тинчимас эди. Шунинг учун ҳам у кишининг чекига тушган ишларнинг кўриб чиқиш муддати бузилмаган, чиқарган суд қарорлари барқарорлиги жуда юқори эди. Устоз ҳукмларни эринмай тўлиқ қўлда ёзиб чиқиб, суд залида шошилмасдан ўқиб эшиттирарди. Сўнг ҳукм мазмунини тарафларга эринмай тушунтирар, судланувчига қилган ҳаракатидан хулоса қилиши лозимлиги ҳақида насиҳат қилар эди. Жабрланувчи ва судланувчининг ота-онасига таскин берарди. Фақат шундай кейингина ҳукмдан норозилар бўлса, шикоят бериши мумкинлигини ва албатта иш юқори судда кўриб чиқилишини айтиб, суд мажлисини тугатар эди. Миршариф ака билганларини бошқаларга ўргатишдан эринмасди. Аксинча, бундан роҳат оларди. Айниқса, судланувчининг ҳаракатини малакалаш бўйича жумбоқли ҳолатга ҳуқуқий ечим топишда ёш судьяларга беминнат тавсиялар берар, қонуннинг айнан қайси моддаси ёки бандини қўллаш лозимлигини эринмай ўргатар эди. Қонунларни шарҳлашни яхши кўрар ва доим бунинг уддасидан чиқар эди. Ўзи билан бирга ишлаган нафақат судья, балки суд ходимларининг шахсий ҳаёти, оилавий аҳволидан мудом хабардор, яхши-ёмон кунида камарбаста инсон эди. Ҳамкасб ёки шогирдлари юртимизнинг қайси нуқтасида яшамасин, вақт топиб, синовли кунларида ҳамдард, қувончли кунларига шерик бўларди. Миршариф ака ана шундай барчага бирдай меҳр-оқибатли, шунинг учун ҳам кўпларнинг эътирофи ва эътиборига сазовор бўлган, суд фахрийси, Меҳнат фахрийси ва яна кўплаб кўкрак нишонлари соҳиби эди. Одамнинг олган унвон-у нишонлари эмас, одамдан қолгани ҳисоб деганларидек, Миршариф акадан қобил фарзанд-у набиралар, кўп сонли шогирдлар қолди. Миршариф акани таниган инсонлар қалбида у кишининг одамгарчилиги-ю оқибатидан бир чўғ қолди. Бу чўғ одамлар қалбида узоқ яшайди, у кишининг ишларини энди фарзанду шогирдлари давом эттиради. Устоз Миршариф Мелиевнинг охиратлари обод бўлсин! Кўп сонли шогирдлари номидан Холмўмин Ёдгоров, Судьялар олий кенгаши раиси
Немис судьясидан махсус маъруза ва мавзудан ташқари мухтасар суҳбат...
Судьялар олий кенгаши ташаббуси билан халқаро конференция бўлиб ўтаётгани хабари берилганди. Германия Федерал Адлия вазирлиги ҳузуридаги Халқаро ҳуқуқий ҳамкорлик жамғармаси (IRZ) ҳамкорлигида ташкил этилган икки кунлик тадбир кеча ниҳоясига етди. Биринчи кун судья одоби, суд этикаси мавзуида кечган бўлса, кечагиси хосроқ шаклда ўтди. Яъниким, давра тўри Германиянинг Минден шаҳри маъмурий суди раиси Клаус Хагега берилди. Меҳмон мамлакатимиз маъмурий суди судьялари, шунингдек, Кенгаш ҳузуридаги Судьялар олий мактаби Судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш курсининг маъмурий ҳуқуқ йўналиши бўйича таҳсил олаётган тингловчилар учун махсус маъруза қилди. Немис мутахассисининг чиқишини “маъруза”дан кўра “маҳорат дарси” дейилиши ҳақиқатга яқинроқ, чунки, жараён расмиятчиликдан анча холи, жонли мулоқот тарзида ўтди. Меҳмон, асосан, Германияда маъмурий судларга тааллуқли ишлар тоифаси, уларни кўриб чиқишнинг немисча тартиб-тамомиллари, ушбу судга доир қарорларнинг ижросига доир ҳуқуқий механизмлар хусусида гапирди. Иштирокчиларнинг кўплаб саволларига атрофлича жавоб беради. Шу тариқа фикр ва тажриба алмашилдики, бунинг икки томон учун ҳам фойдан холи бўлмайди. Негаки, шундай тадбирлар орқали маҳаллий мутахассислар маъмурий судлов бўйича хориж тажрибасини ўрганса, меҳмонлар эса юртимизда амалга оширилаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари ва унинг натижалари ҳақида кенгроқ тасаввурга эга бўлади ҳам. Қолаверса, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги (2023 йил 16 январь) фармонида ҳуқуқни қўллаш амалиётини танқидий таҳлил қилиш асосида ҳамда илғор хорижий тажрибани инобатга олган ҳолда маъмурий суд иш юритувини такомиллаштириш чораларини кўриш назарда тутилган. Кенгаш ташаббуси билан ўтказилаётган бундай халқаро тадбирлар давлат раҳбари фармони ижроси доирасида амалга оширилаётган чора-тадбирлардан бири ҳисобланади. Шу боис ҳам тадбир натижаларидан келиб чиқиб, халқаро стандартлар, хорижий давлатлар ҳамда миллий тажрибаларни таққослаш асосида маъмурий суд иш юритувининг самарали механизмларини ишлаб чиқиш кутилмоқда. Дарвоқе, тадбир ниҳоясида Клаус Хаге билан қайноқ қаҳва устида бошқа мавзулардан ҳам қисқа суҳбатлашилди. Меҳмон ўзимизнинг кўп судьялар каби футбол ишқибози экан. Футбол бўйича Германия будеслигаси жамоалари, уларнинг маҳаллий ва халқаро майдондаги натижалари ҳақида хўб гаплашдик. Клаус Хаге ўз юрти футболи ҳақидаги гапларни мамнуният билан тинглади. Фақат ўзи таваллуд топган шаҳар футбол жамоаси ҳануз иккинчи лигада ўйнаётганидан таассуф билдирди. Бизда ҳам шундай таассуф йўқ эмасди, нега десангиз, “халқ жамоаси” номини олган пойтахт командаси халқаро майдонда яна мағлубиятга учраганди-да. Бу ҳол кайфиятларимизга таъсир қилмай қолмади, натижада меҳмон билан кечаётган спорт ҳақидаги суҳбат ўз-ўзидан якунига етиб, яна кун тартибидаги мавзуга қайтилди...
Яна ўша манзара, яна ўша “ўйин”лар...
“Telegram” мессенжеридаги ушбу каналда эълон қилинадиган аксарият хабарларнинг бори шу: аноним муаллиф, “#таҳрирсиз” деган ниқоб, ўрганилмаган-текширилмаган воқеаларнинг ҳиссиётли баёни... (Судлар фаолиятига оид “материаллар” хусусида ҳам гап шу, аммо уларнинг “сирли” муаллифлари андижонлик айрим адвокатлар экани эҳтимоли тобора ортиб бормоқдаки, бу энди алоҳида мавзу!). Шу йўл билан “шояд, дилдаги муродга етсак”, дея мўлжал қилинади чоғи?! Бироқ кўпинча амалда бунинг тескариси бўлаётганини жамоатчилик кўриб-билиб турибди. Мазкур хабардан ҳам шунинг “ҳиди” келиб турибди: қандай шаклда бўлмасин, судга таъсир ўтказишга уриниш! Жиноят ишлари бўйича Хўжаобод туман суди раиси “нишонга олинган” хабарнинг “аноним” муаллифига кўра, у (суд раиси) “Заринг бўлсин ё зўринг” мақолига монанд гўёки “мастер-класс” ўтибди. Яъниким, бир қатор жиноятларни содир этишда айбланаётган И. М. (аёл) ва бошқаларга оид “иш” бўйича дастлабки эшитувни бир эмас, икки марта белгиланган вақтда бошламай (гўёки“сабабсиз куттириб, иштирокчиларни сарсон қилиб, суд ишларини ташкил қилишда бепарволик ва интизомсизликка йўл қўйиб...”), унда иштирок этмаган адвокатни “иштирок этди” деб кўрсатиб, айбланувчига (И. М., аёл) қўлланган “қамоқ олиш” эҳтиёт чорасини “уй қамоғига”га алмаштириб, бу билан “...унинг кўчада юриб, бошқа жиноят содир этиши ёхуд жабрланувчи ва гувоҳларни кўндиришга уриниш ҳолатларини келтириб чиқариб” (?!), ишни терговга юборган?! Якунда айтадики, бу ҳолатга вилоят судига янги тайинланган раис ёки Судьялар олий малака ҳайъати ҳуқуқий баҳо берадами ёки қонунлар Андижонда оёқ ости бўлаверадими? Воқелик чиндан ҳам шундайми? Албатта, йўқ! Ҳақиқий ҳолат баёни бироз чўзилиши мумкин. Шундай бўлса-да, ихчам тарзда баён қилишга ҳаракат қилинади. Гапни хабарнинг бошидан эмас, пастидан бошласак. 1. Амалдаги қонунчилик ва суд амалиётидан озроқ тасаввурга эга одам хабар мазмуни ва услуби адвокатга хослиги, устига-устак, унинг яхшигина шошма-шошарлигидан ташқари айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатлардан етарлича хабардор эмаслигини дарров илғаши мумкин. Масалан, муайян иш бўйича судьянинг процессуал ҳаракатларига фақат юқори суд инстанцияси ҳуқуқий баҳо бериши мумкин. Бундай ваколат на вилоят суди раисида, на Судьялар олий малака ҳайъати, ҳатто Судьялар олий кенгаши ҳам мавжуд эмас. Хабардаги иддаоларнинг аксарияти суд раисининг процессуал ҳаракатига оидлиги инобатга олинса, муаллиф уларга “ҳуқуқий баҳо бериш”ни сўрашда манзилда янглишган кўринади. 2. “Номаълум” муаллифнинг айбланувчи(лар)га қўлланадиган эҳтиёт чоралар ҳақидаги тасаввури ҳам ғарибга ўхшайди. Ана, ўзи ёзиб турибди: “...қамоққа олиш” тарзидаги эҳтиёт чорани бекор қилиб, “уй қамоғи”ни қўллаш орқали “айбланувчини кўчада юриб, бошқа жиноят содир этиши ёхуд жабрланувчи ва гувоҳларни кўндиришга уриниш ҳолатларини келтириб чиқариш”га имкон яратди, деб. Бекор гап. “Уй қамоғи” эҳтиёт чораси айбланувчининг наинки “кўчада юриши”, балки остона хатлаб кўчага чиқишидан (уй-жойини тарк этиши) ташқари “хат-хабар олиш ва жўнатиш, алоқа воситаларидан фойдаланиш”ни ҳам таъқиқлайди. Ва бу тегишли орган томонидан назорат қилинади. Акс ҳолда, яна “ичкари”га қайтиб кириб кетиши эҳтимоли юз фоизга тенг. Муаллиф “... кўчада юриб, бошқа жиноят содир этиши ёхуд жабрланувчи ва гувоҳларни кўндиришга уриниш”, дея ваҳима қиларкан, “озодликдан чеклаш”ни назарда тутмоқда, чамаси? Агар шундай бўлса, маълумот учун айтиб қўйиш керак: “озодликдан чеклаш” – жиноий жазо турларидан бири, “уй қамоғи” эса эҳтиёт чора ҳисобланади. Улар ўртасидаги фарқ от билан туядек. 3. Жиноят иши бўйича эшитув икки марта бошқа кунга қолдирилгани, иккиси ҳам белгиланган вақтда бошланмагани рост. Икки гал ҳам суд мажлиси адвокатларнинг илтимосномасига биноан бошқа кунга қолдирилган. Суд мажлиси белгиланган кунда ва вақтда бошланмагани “қамоққа олиш” эҳтиёт чораси қўлланган айбланувчи “конвой хизмати” томонидан ўз вақти-соатида етказиб келинмагани билан ҳам изоҳланади. 4. “Суд мажлисида иштирок этмаган адвокатни, иштирок этди” мазмунидаги иддао ҳам ҳақиқатга тўғри келмайди. Айбланувчилардан бирининг икки нафар адвокати бўлиб, улардан бири - муборак сафарга кетиши сабаб аввалроқ музокара нутқини ёзма равишда тақдим этган, бу унинг процесс иштирокчиси эканини англатади. Яъниким, суд мажлисида ҳозир бўлди нима-ю бўлмади - нима, муҳими, ўз нуқтаи назарини қонун доирасида билдирмоқда. Айбланувчининг иккинчи адвокат эса судда иштирок этганини ҳаммадан кўра “номаълум” муаллифга яхши маълум. 5. Айбланувчи И. М.нинг (аёл) эҳтиёт чораси “қамоқ”дан “уй қамоғи”га ўзгартирилгани ҳам процессуал ҳаракат ҳисобланади. Бу ўринда унга ҳуқуқий баҳо ёки хулоса бериш ваколатимиз йўқлигини эслатган ҳолда, ахборот тариқасида баён этамизки, айбланувчига нисбатан эҳтиёт чора ўзгартирилишига биринчи сабаб унинг қамоқда сақлаш муддати (жиноят иши судга келиб тушгунга қадар!) ўтиб кетганлигида кўринади. Иккинчидан, унинг аёллиги, қарамоғида уч нафар вояга етмаган фарзанди борлиги, оилада ёлғиз боқувчи эканлиги ва муқим уй-жойга эгалиги эътиборидан суд унга нисбатан қўлланган “қамоққа олиш” эҳтиёт чорасини “уй қамоғига” алмаштиришни лозим топган. “Уй қамоғи” жазо эмаслиги юқорида тушунтирилди. Айбланувчининг кейинги тақдири жиноят иши якунида ойдинлашади. Айни пайтда башоратга ўрин ҳам, асос ҳам йўқ. 6. Жиноят иши терговга юборилганлиги ҳам процессуал ҳаракат эканига таъкид шарт эмас. Хулоса эмас, ахборот тариқасида қабул қилгайсизки, суд эшитувида тергов ҳаракатлари тўлиқ ва лозим даражада олиб борилмаганлиги, ҳақиқий иш ҳолатлари тўлиқ очилиб, исботланиши лозим бўлган барча ҳолатлар текширилмаганлиги, судланувчилардан бирининг ҳимоя ҳуқуқи қўпол равишда бузилганлиги ва бошқа камчиликлар сабаб суд шундай хулосага келган. Суд ажримига нисбатан тарафларда эътироз бўлса, белгиланган тартиб ва муддатда бемалол шикоят қилишда ҳеч қандай монеълик йўқ. Тармоқда ваҳима кўтариб, жамоатчиликни чалғитган ҳолда судга таъсир кўрсатишга беҳуда урингандан кўра тўғри ва қонуний йўл ҳам шу, аслида. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190