Янгиликлар
Қонунлар ва суд мустақиллиги ҳурмат қилингандагина жамиятда адолат барқарор бўлади
Фаромушлик белгисими ё атайинлик аломати?
Анча гаплар йиғилиб қолган экан...
Кенгашдан сўнг: навбатдаги муддатга тайинланган судьялар маълум бўлди
Мустақиллик масъулияти, дахлсизлик залвори – судьялар билан очиқ мулоқот ўтказилди
Судьялар олий кенгаши ташаббуси билан кеча яхши тадбир ўтказилди. Мавзу номи бироз узунроқ: “Судьялар фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўймаслик – суд мустақиллиги ва жамиятда қонун устуворлигини таъминлашнинг асосий мезони”. Бироқ мавзунинг муҳим ва долзарблиги шунга яраша-да. Олий суд раҳбарияти, тизим фахрийлари бевосита, барча вилоят судлари мутасаддилари билвосита (онлайн) иштирок этган тадбир давра суҳбати шаклида ўтказилдики, бунинг боиси бор. Нега деганда, суд мустақиллиги, судья дахлсизлигига оид масалалар судьяларнинг ўзлари иштирокида ўтаётганда тадбир мавзу экан, бу борада узундан узоқ маърузалардан наф йўқ. Чунки, судьялар зиммасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятларни яхши билади. Гап уларни теран англаган ҳолда айни жараёнда юзага келаётган муаммолар ва уларнинг самарали ечимида қолган. Шу боис ҳам қайд этилдики, Давлатимиз раҳбари томонидан 2026 йилгача бўлган Тараққиёт стратегиясини амалга оширишдаги бешта муҳим вазифалардан бири суд тизимининг мустақиллигини мустаҳкамлаш экани бежиз алоҳида таъкид этилгани йўқ. Чунки, қонун устуворлигисиз на тараққиёт, на ривожланиш ва на барқарорлик бор. Қонун устуворлигини таъминлаш ваколатига суд органлари зиммасида экан, бу ўз-ўзидан судьяларнинг одил судлов амалга оширишдаги фаолиятига ноқонуний аралашувларнинг олдини олиш, уларнинг дахлсизлиги таъминлашни тақазо қилади. Зотан, судлар фаолиятига ғайриқонуний аралашувлар нафақат судьянинг, балки судга мурожаат қилган фуқароларнинг ҳақ-ҳуқуқлари поймол қилинишига ҳам олиб келиши аниқ Мамлакатимизда изчил давом этаётган суд-ҳуқуқ ислоҳотлари жараёнида судьялар дахлсизлигини таъминлаш, уларнинг одил судловни амалга ошириш бўйича фаолиятига ғайриқонуний равишда аралашувларнинг олдини олишга алоҳида эътибор қаратилиб, бунинг самарали ҳуқуқий механизм шакллантирилмоқда. Хусусан, судьяларнинг дахлсизлигини бузганлик ва одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига аралашганлик ҳолатлари юзасидан Судьялар олий кенгаш раисига прокуратура органларига тақдимнома киритиш ваколати берилди. Ўтган қисқа вақт ичида Кенгаш раиси томонидан киритилган тақдимномалар асосида судьялар фаолиятига аралашувлар бўйича қатор ғайриқонуний ҳолатлар фош этилиб, айбдорларга нисбатан жиноий жазога тортишгача бўлган чоралар кўрилши таъминланди. Бундан ташқари бевосита суд ишларига аралашувлар эҳтимолини яққол юзага келтираётган маҳаллий бошқарув идораларининг қарорлари бекор қилинишига эришилди. Бундан ташқари судьяларни ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга гувоҳ ёки гумон қилинувчи сифатида сўроқ қилиш учун чақиришга тегишли малака ҳайъатлари розилиги билан йўл қўйилиши ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солинди. Суд ҳокимияти мустақиллигини ва судьялар дахлсизлигини таъминлаш, одил судловни амалга оширишга тўсқинлик қилаётган омиллар ва тизимда коррупцияга қарши курашиш ҳолати юзасидан Кенгаш раиси томонидан Ўзбекистон Республикаси Президентига йил якуни бўйича ахборот тақдим этиб бориши қонун билан белгилаб қўйилгани ҳам амалга оширилаётган ислоҳотларнинг амалий натижасидир. Давра суҳбатида суд раислари томонидан судьяларнинг мустақиллигини чекловчи хатти-ҳаракатларга йўл қўймаслик масаласига ҳам алоҳида эътибор қаратилди. Бу борада ваколати доирасида четга чиққан айрим суд раисларига нисбатан уларнинг ваколатлари муддатидан илгари тугатишгача бўлган чоралар қўлланилгани маълумот учун айтиб ўтилди. Шунингдек, алоҳида қайд этилдики, судьянинг дахлсизлик ҳуқуқи имтиёз эмас, жамият олдидаги улкан масъулият, шундай экан, судья ўз фаолиятига турли аралашувларга нисбатан муросасиз бўлиши, ўз дахлсизлигининг асосий ҳимоячисига айланмоғи шарт. Очиқ мулоқот жараёнида ҳар чоракда Кенгаш ҳузуридаги Судьялар клубининг онлайн платформаларида судьялар ўртасида дахлсизлик аҳволи тўғрисида аноним сўровнома ўтказиш, Жиноят кодекси 236-моддаси диспозициясини қайта кўриб чиқиб, судьянинг дахлсизлигини бузганлик учун жиноий жавобгарлик белгилаш ҳамда суд пристави интитутини жорий этиш бўйича таклифлар ўртага ташланди.
Айрим судьялар ваколати муддати даврига қайта тайинланди
Хабар қилинганидек, бугун бўлиб ўтган Судьялар олий кенгашининг навбатдаги йиғилишида Кенгаш ваколатига оид қатор масалалар қатори айрим судьяларни ваколати муддати даврига қайта тайинлаш ҳам муҳокама қилинди. Муқобиллик ва очиқ танлов шаклида ўтган тайинлов якунларига кўра, қўйидаги судьяларнинг иш жойи ўзгарадиган бўлди. Судьялар олий кенгаши қарорига кўра: Маннатов Одил Фарходович – судьялик ваколати муддати даврининг беш йил муддатига Сирдарё вилояти жиноят ишлари бўйича Сирдарё туман судининг раиси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Сирдарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси лавозимидан озод қилинди. Қорабоев Иброҳим Анарбоевич – судьялик ваколати муддати даврига Сирдарё вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Сирдарё вилояти жиноят ишлари бўйича Гулистон шаҳар судининг судьяси лавозимидан озод қилинди. Худайбердиев Фарҳод Фарманович – судьялик ваколати муддати даврига Самарқанд вилоят судининг жиноят ишлари бўйича судьяси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Самарқанд вилояти жиноят ишлари бўйича Ургут туман судининг раиси лавозимидан озод қилинди. Негматов Гайратжон Фазлиддинович – судьялик ваколати муддати даврининг беш йил муддатига Самарқанд вилояти жиноят ишлари бўйича Ургут туман судининг раиси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Самарқанд вилояти жиноят ишлари бўйича Булунғур туман судининг раиси лавозимидан озод қилинди. Ҳамроқулов Сухроб Қурбонович – судьялик ваколати муддати даврига Хоразм вилояти жиноят ишлари бўйича Хонқа туман судининг раиси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Хоразм вилояти жиноят ишлари бўйича Урганч шаҳар судининг судьяси лавозимидан озод қилинди. Тожиев Уткир Усанович – судьялик ваколати муддати даврининг беш йил муддатига Сурхондарё вилояти Шеробод туманлараро иқтисодий судининг раиси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Сурхондарё вилояти Шеробод туманлараро иқтисодий судининг судьяси лавозимидан озод қилинди. Хакимов Ханжар Зиядиллаевич – судьялик ваколати муддати даврига Сурхондарё вилояти Шеробод туманлараро иқтисодий судининг судьяси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Сурхондарё вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси лавозимидан озод қилинди. Рустамов Зоир Аманович – судьялик ваколати муддати даврига Сурхондарё вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Сурхондарё вилояти Денов туманлараро иқтисодий судининг раиси лавозимидан озод қилинди. Тожиев Зокиржон Холбоевич – судьялик ваколати муддати даврининг беш йил муддатига Сурхондарё вилояти Денов туманлараро иқтисодий судининг раиси лавозимига қайта тайинланди ва шу муносабат билан Сурхондарё вилоят судининг иқтисодий ишлар бўйича судьяси лавозимидан озод қилинди. Шунингдек: Машкуров Ғайрат Абдужалилович – судьялик лавозимида бўлишнинг навбатдаги ўн йиллик, шундан беш йил муддатга Тошкент вилояти Юқоричирчиқ туманлараро иқтисодий судининг раиси лавозимига; Мухаммедов Холис Мухлисович – судьялик ваколати муддати даврига Тошкент вилоят судининг фуқаролик ишлари бўйича судьяси лавозимига тайинланди. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Судья ва унинг оиласи хавфсизлигини Конституция даражасида кафолатлаш қанчалик муҳим?
ОАВда ёки турли ижтимоий тармоқларда «судья зўравонликка учради», «судьянинг дахлсизлигига таҳдид қилинди», «судьянинг ишига аралашишга ҳаракат қилинди» мазмунидаги хабарларга кўзимиз тушади. Шу ўринда аниқ мисолларга тўхталсак, 2021 йил 13 апрель куни Фуқаролик ишлари бўйича Фарғона туманлараро судининг судьяси хизмат вазифасини бажараётган пайтда унга нисбатан ишга алоқадор бўлмаган шахс жисмоний куч ишлатади. Судьянинг қўлидаги шахсий мобил телефонини тортиб олади ва уни ерга уриб, қасддан синдиради. Шунингдек, жамоат жойида қадр-қимматини камситувчи сўзлар билан ҳақоратлайди. Судьялар олий кенгашининг тақдимномаларига асосан қисқа вақтда судьялар фаолиятига аралашувлар бўйича иккита жиноят, иккита маъмурий ҳуқуқбузарликка оид иш қўзғатилиб, айбдорларга нисбатан қонун доирасида жазо чоралари тайинлангани ҳам бу борада конституциявий ислоҳотлар ўтказишга зарурият борлигини кўрсатмоқда. Одил судлов ва суд мустақиллигини таъминлашнинг муҳим шарти нима? Шубҳасиз, судьялар хавфсизлигини таъминлаш ҳисобланади. Судья ўзини хавфсиз ҳис этмас экан, одил судлов ҳақида ҳам, мустақил суд ҳокимияти ҳақида ҳам гап бўлиши мумкин эмас. Шавкат Мирзиёев Ўзбекистон Республикаси давлат мустақиллигининг ўттиз бир йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги нутқида мамлакатимизни ривожлантиришнинг 5 та устувор йўналишидан бири – суд тизимини ислоҳ қилишга алоҳида эътибор қаратилгани ҳам бежиз эмас. Қолаверса, Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 10-моддасида «ҳар бир инсон ҳуқуқ ва бурчларини белгилаш ва унга қўйилган жиноий айбнинг қанчалик даражада асосли эканини аниқлаши учун тўлиқ тенглик асосида унинг иши ошкора ва адолат талабларига риоя қилинган ҳолда мустақил ва холис суд томонидан кўриб чиқилиши ҳуқуқига эга»лиги тўғрисида қоида белгиланган. Ўзбекистон қўшилган халқаро шартномаларда, хусусан, 1966 йилдаги Фуқаровий ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт қоидаларида ҳамда БМТ резолюцияси билан тасдиқланган «Суд ҳокимияти мустақиллигининг асосий тамойиллари»да, шунингдек, Венеция комиссияси ва ЕХҲТнинг қатор ҳисоботларида давлатнинг судьялар мустақиллигини таъминлаш борасидаги мажбуриятлари кўрсатиб ўтилган. Судьянинг мустақиллигини таъминлашда индемнитет ҳуқуқи муҳим роль ўйнайди. Индемнитет ҳуқуқи деганда нафақат судьянинг моддий ва ижтимоий таъминоти, балки хавфсизлигини таъминлаш ҳам муҳим аҳамият касб этади. Юқоридагилардан келиб чиқиб, Конституциянинг 112-моддасига ҳам янги қисмни қўшиш, яъни “Давлат судьянинг ва унинг оила аъзоларининг хавфсизлигини таъминлайди», деган таҳрирда қўшимча киритиш таклиф этилмоқда. Табиийки, ҳамма ҳам судья томонидан қабул қилинган қарорлардан рози бўлавермайди. Ҳукмдан норози бўлган судланувчи ёки унинг тарафдорлари, қарорлардан норози бўлган жавобгарлар томонидан судья ва унинг оиласи ёки мулкига нисбатан хавф солиниши эҳтимоли мавжуд. Мана шундай вазиятларда судья ва унинг оиласи хавфсизлигини таъминлаш давлат томонидан кафолатланиши зарур. Қачонки судья ва унинг оиласининг хавфсизлиги таъминланса, судьяда ҳаловат бўлса, хотиржамлик ва ташқи турли тазйиқлардан холи бўлса, адолатли ва объектив қарорлар қабул қилади. Мазкур нормани киритишга зарурият шундан иборатки, аввало, судьяларнинг қарор қабул қилишдаги шахсий мустақиллиги таъминланади, шунингдек, нафақат судьялар, балки уларнинг оила аъзолари хавфсизлиги давлат томонидан таъминланиши конституциявий даражада мустаҳкамланади. Судьялар ва уларнинг хавфсизлигига нисбатан содир этиладиган ноқонуний хатти-ҳаракатлар нафақат судьялар корпусига ёки муайян суд институтига, балки давлатда шаклланган суд-ҳуқуқ тизимига ҳам салбий таъсир кўрсатади. Бир сўз билан айтганда, судьялар дахлсизлигини таъминлаш шахсий имтиёз эмас, балки мустақил ва одил судловни таъминлашнинг воситаси ва мажбурий заруратидир. Шу ўринда аниқ мисолларга тўхталсак, ушбу ўзгартиш натижасида 1300 нафарга яқин судья ҳамда уларнинг 10 минг нафарга яқин оила аъзоларининг хавфсизлиги давлат томонидан таъминланиши Конституция даражасида кафолатланади. Зеро, суд тизими мустақил бўлмас экан, давлат ва жамият ривожланмайди, халқимиз ҳам қонун ва адолат устувор эканига ишонч ҳосил қилмайди. Яъни барча ҳуқуқий давлатлар қатори Ўзбекистонда ҳам ҳар бир шахс ҳуқуқларини шахслар эмас, қонун, одил суд ҳимоя қила олишига эришмоғимиз лозим. Айниқса, ҳар қандай баҳсли масалага адолатли ечим фақат одил суд томонидан топилиши бугунги шиддат билан ривожланаётган даврнинг ўткир талабларидан биридир. Бу эса, шак-шубҳасиз судьяларнинг чинакам мустақиллиги ва дахлсизлигини таъминлаш бўйича ишларни изчил равишда такомиллаштириб боришни тақозо қилади. Судья ишига ҳар қандай аралашув ёки ўзи ва оила аъзолари хавфсизлиги учун доимий хавотирда бўлиши одил судлов фаолиятига жиддий путур етказади. Судьяга ўзининг ва оиласининг хавфсизлигини ўйламасдан фақат қонун ва ички виждонига асосланган ҳолда қарор қабул қилиш учун шароит яратиб берилиши шарт. Президентимиз таъбири билан айтганда, «судьянинг онгида – адолат, тилида – ҳақиқат бўлиши»га эришиш учун давлат судья ва унинг оила аъзолари хавфсизлигини таъминлаши шарт. Хулоса сифатида айтиш мумкинки, судья ва унинг оила аъзолари хавфсизлигини таъминлаш масаласи давлатнинг мажбурияти сифатида Конституция даражасида мустаҳкамланиши судьялар мустақиллиги ва одил судлов тизимининг конституциявий асосларини такомиллаштиришга хизмат қилади. Ихтиёр БEКОВ, Тошкент давлат юридик университети профессори, юридик фанлар докториМанба: Uza.uz
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190