Янгиликлар
Судьянинг чинакам мустақиллиги – суд ҳокимиятининг энг муҳим шартидир
Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатли ҳимоя қилиш, қонун устуворлигини таъминлаш, фуқароларни судларга ва шу орқали адолатга бўлган ишончини янада мустаҳкамлашга қаратилган ислоҳотлар изчил давом этмоқда. Кейинги етти йилда бу борада элликка яқин қонун, фармон ва қарорлар қабул қилингани бунга яққол мисол. Натижалар узоқ куттираётгани йўқ: 2019 йилда 3080 нафар, 2020 йилда 3434 нафар, 2021 йилда 5930 нафар, 2022 йилда 8453 нафар ва 2023 йилда 7362 нафар шахс суд залидан озод этилган. Шунингдек, 2017-2023 йиллар давомида жами 5956 нафар шахс судлар томонидан оқланган. Тўғри, рақамларни келтириш осон. Бунга оддий ҳолат сифатида қарайдиганлар ҳам бор ва шундай бўлиши керак, аслида. Чунки, суд айби тасдиқланганга жазо берса, бунинг акси бўлса, оқлайдиган даргоҳ. Бироқ, бундан атиги 7-8 йил муқаддам аҳвол қандай эди? Судда бирор шахснинг оқланишига “фавқулодда ҳолат” сифатида қаралмасмиди?. Айрим мутасадди ташкилотларнинг “судьяни жазолаш тараддудига” тушиб қолиши-чи?! Оқлов ҳукми чиқарган судья камида интизомий жазога тортилгани ё “ўз аризасига” асосан ишдан кетиш ҳолати йўқ эдими?! Ишда қолган тақдирда у “шубҳа” остида бўлганини ким инкор этади бугун? У даврлар ўтди. Замон ўзгарди. Одамларни судларга ишончи кундан кунга ортиб бормоқда. Авваллари, “ишни судгача битказ, бўлмаса қамаласан!” деганлар, энди “терговчи нима деса-десин, ишни суд адолатли ҳал қилади”, деб айтишмоқда. Албатта, булар шунчаки бўлаётгани йўқ. Мамлакатимиз Президентининг “Агар одамни энг катта қадрият қилиб юқорига қўймасак, биз хато қилаверамиз” , деган кўрсатмасига асосан, судлар ҳам одамларга энг катта қадрият сифатида қарамоқда. Бунинг натижасида турли айбловлар билан ноҳақдан “қора курсига” ўтирганлар одил судлов томонидан оқланмоқда. Адолат - қарор топмоқда. Биласиз, ҳеч ким жиноятчи бўлиб туғилмайди. Демак, инсоннинг жиноятга қўл уриши жамиятнинг маълум бир ҳосиласидир. Буни барчамиз тушуниб етмоқдамиз. Жумладан судьялар ҳам. Шунинг учун “қора курсида” ўтирган шахсга судлар аввало, уларни жиноятчи деб, эмас, балки аксинча, шу “жамиятнинг аъзоси, унинг ҳосиласи” сифатида қарамоқда. Жамиятда эса бегона инсон бўлмайди. Шу юртни яхшиси ҳам, ёмони ҳам бизники. Айтмоқчимизки, дунё ареналарида фан, таълим, спорт соҳасида катта ютуқларга эришиб, Ўзбекистон баёроғини кўкларга кўтараётган ўғил-қизларимиздан қанчалик фахр туйғусини хис этаётган бўлсак, жиноят йўлига кирган ёшларга ҳам шунчалик қайғурмоғимиз керак. Жамиятдаги турли иллатларга муросасозлик шаклланиши, адолат ва қонун устуворлигини таъминлашда суд ҳокимиятининг алоҳида ўрни эътиборга олиниб, Президентимизнинг “Ўзбекистон Республикаси суд тизими тузилмасини тубдан такомиллаштириш ва фаолияти самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони қабул қилинди. Мазкур Фармоннинг қабул қилиниши юқорида қайд этилган вазифаларни амалга оширишдаги муҳим қадамлардан бири бўлди ва соҳадаги давлат сиёсатини сифат жиҳатидан янги босқичга кўтарди. Фармонга мувофиқ, номзодларни танлаш ва судьялик лавозимига тайинлаш тизимини тубдан такомиллаштириш, судьяларнинг мазкур жараёндаги иштирокини кенгайтириш, юқори малакали судьялар корпусини шакллантириш учун масъул бўлган органнинг мақоми ҳамда ваколатларини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши ташкил этилди. Судьялар олий кенгашига судьялик лавозимларига малакали мутахассислар орасидан очиқ ва шаффоф танлов асосида судьялар корпусини шакллантириш, судьялар дахлсизлиги бузилишини ва уларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига аралашишларнинг олдини олиш бўйича чора-тадбирлар кўриш, номзодлар ва судьяларнинг касбий тайёргарлигини ташкил этиш, аҳоли билан мулоқотни йўлга қўйиш вазифалари юклатилди. Энг муҳими, судьяларни лавозимга тайнлаш институтини такомиллаштирилиши шунчаки сиёсат учун эмас, балки, жамиятда адолат ва қонун устуворлигини таъминлашнинг муҳим шарти сифатида қаралди. Суд ислоҳоти “судья мустақил бўлсагина - суд мустақил бўлади” деган, оддий тамойилга асосланди. Ислоҳотлар самараси ўлароқ, Судьялар олий кенгаши томонидан бугунги кунда халқимиз кутаётган адолатли қарорлар қабул қилишга ҳар томонлама қодир, иродаси мустаҳкам, юксак касб ва маънавий фазилатларга эга бўлган судьялар корпуси шакллантирилмоқда. Таъбир жоиз бўлса, ўтган қисқа даврда судьялар мустақиллигини таъминлаш мақсадида муҳим қадамлар ташланди. Масалан, халқаро тажриба инобатга олинган ҳолда судьялик лавозимига биринчи маротаба беш йил муддатга ва кейин ўн йил муддатга, шундан сўнг муддатсиз даврга тайинлаш (сайлаш)ни назарда тутувчи тартиб жорий қилинди. Судьяни навбатдаги судьялик лавозимига тавсия этиш билан боғлиқ масалани кўриб чиқиш холис орган Судьялар олий кенгаши ихтиёрига берилди. Судьянинг мустақиллиги учун бу амалиёт жуда муҳимдир. Шунингдек, судьяларни моддий ва ижтимоий ҳимояси масалалари қайта кўриб чиқилди. Чунки, суд ҳокимиятининг молиявий мустақиллигини таъминламасдан туриб, адолатли қарор қабул қилишни талаб қилиш мантиқдан эмас. Айнан шунинг учун ҳам давлатимиз раҳбарининг ташаббуси билан судьяни моддий мустақилигини таъминлаш борасида ҳам катта ислоҳотлар қилинди. Яна бир муҳим масала. Судьялик лавозимига қўйиладиган талабларга асосан ўттиз беш ёшга тўлган, олий юридик маълумотга эга бўлган Ўзбекистон Республикаси фуқароси судьялик лавозимига номзод бўлиши мумкинлиги белгиланди. Яъни, судьянинг ёш цензи қатъий белгилаб қўйилди. Бунинг аҳамият шундаки, шахсга жазо тайинлаш ваколатига эга шахс ўзи ҳам маълум маънода ҳаёт тажрибасига эга бўлиши лозим, деган қатъий тўхтамга келинди. Худди шунингдек, ўттиз беш ёшга тўлган ва юридик ихтисослик бўйича камида етти йиллик иш стажига эга бўлган шахс туманлараро, туман, шаҳар судининг, ҳудудий ҳарбий суднинг судьяси бўлиши ҳамда юридик ихтисослик бўйича камида ўн беш йиллик иш стажига, шу жумладан, қоида тариқасида, судья сифатида камида етти йиллик иш стажига эга бўлган шахс Ўзбекистон Республикаси Олий суди судьяси бўлиши мумкинлиги белгиланди. Демак, Олий суд судьяси бўлиш учун қоида тариқасида номзоднинг ёши камда қирқ иккида бўлади. Шу ўринда савол туғилади. Конституциявий суднинг судьяси лавозимига номзодга қўйилган талабларда унинг ёш цензи 35 ёш этиб белгиланган. Кўриниб турибдики, Олий суд судьяси лавозимига сайланадиган номзод, юқорида айтилганидек амалдаги тартиб-қоидаларга кўра, 42 ёшда бўлади. Бизнингча, Конституциявий суд судьяси лавозимига номзодга қўйиладиган ёш цензи талабини келгусида кўриб чиқиш масадга мувофиқ бўлади. Амалиётни таҳлил қилган ҳолда Конституциявий суд судьяси лавозими учун номозодга қўйилган ёш цензи қайта кўриб чиқиш, бизнингча, мақсадга мувофиқ. Абдуманноб Раҳимов, Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди
Бесабаб тақдимнома киритилмайди
“Kun.uz”даги мақолада муаммо тўғри кўтарилган: 2024 йилнинг 19 январь куни қонуний кучга кирган суд қарори ҳанузгача ижро этилмаган, ижро ҳужжати Мажбурий ижро бюросиниг (МИБ) туман бўлими ва суд ўртасида “копток” бўлмоқда! Бироқ “ижро ҳужжати нима сабабдан “копток” қилинмоқда?” деган саволга бироз юзаки жавоб қидирилганга ўхшайди. Йўқса, гўёки “...суд фуқаролик иши бўйича бор-йўғи 2 варақлик ҳужжатни эплаб ёза олмаётгани” ҳақида таънага ҳам, масалани ҳал этиш учун кимнидир “рози қилиш”га оид писандага ҳам ўрин қолмас эди. Рост, суд ҳужжатларини ижрога юбориш жараёнида муайян муаммолар пайдо бўлиб туради. Буларнинг аксарияти техник тусда бўлиб, суд ҳужжати мазмун-моҳиятига таъсири йўқ. Шунингдек, ижро орган томонидан айрим суд ҳужжатлари судга қайтарилар экан, бу жараёнда ҳам айрим тушунмовчилик юзага келаётгани ҳам бор гап. МИБ органларидаги иш ҳажми ва юкламаларни тушунган ҳолда таъкидлаш шарт: судларга қайтарилаётган ижро ҳужжатлари орасида етарлича асоси йўқлари ҳам оз эмас. Асоссиз қайтарилган суд ҳужжатларига то ойдинлик киритилгунча маълум вақт ўтиши, бу унинг ижроси чўзилишига, оқибатда ундирувчиларнинг ҳақли норозилигига сабаб бўлиши ўз-ўзидан маълум. Шундай ҳолатлар бир эмас, бир неча марта кузатилгани натижасида фуқаролик ишлари бўйича Учтепа туманлараро суди томонида Мажбурий ижро бюросининг Тошкент шаҳар бошқармасига тақдимнома киритилган (16 май, 2024 й). Унда бир неча аниқ фуқаролик ишларига бўйича чиқарилган суд ҳужжатлари ижроси юзасидан туман МИБ давлат ижрочилари хатти-ҳаракатлари баҳо бериш сўралган. Улар орасида мақолада қайд этилган №2-1004-2303/22505-сонли фуқаролик иши юзасидан берилган ижро ҳужжати ҳам бор. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Конституциявий суд: изчил ислоҳотларнинг амалдаги натижаси
Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судининг судьяси, юридик фанлари номзоди Абдуманноб Раҳимовнинг мазкур суд фаолиятига оид навбатдаги мақоласи эълон қилинди. Унда ўтган йиллар давомида Конституциявий суднинг фаолиятини такомиллаштириш борасида амалга оширилган ишлар таҳлил қилинади. Конституциясининг асосий принципларидан бири Ўзбекистон Республикасида Конституция ва қонунларнинг устунлиги сўзсиз тан олинишидир. Асосий Қонунида белгиланганидек, давлат, унинг органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмалари, фуқаролар Конституция ва қонунларга мувофиқ иш кўрадилар. Бирорта ҳам қонун ёки бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжат Конституция нормалари ва қоидаларига зид келиши мумкин эмас. Шундан келиб чиқиб, муаллиф “...ҳуқуқий нормалар, яъни юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилаш, ўзгартириш ва бекор қилишга қаратилган умуммажбурий характердаги кўрсатмаларни ўз ичига олган расмий ҳужжат ҳисобланадиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қиладиган идоралар ва мансабдор шахслар олдига бир қатор масъулиятлар юклаши”ни таъкидлайди .Шунинг учун давлатимиз Раҳбари мамлакатимизда давлат ва жамият ишларини бошқариш учун хизмат қиладиган, юридик кучга эга бўлган ва ижро этилиши мажбурий ҳисобланувчи қонунчилик базасини яратишга жиддий эътибор қаратаётганлари бежизга эмас. Айнан шунинг учун сўнгги йилларда Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди фаолиятини яна такомиллаштириш, унинг ваколатларини кенгайтириш борасида катта ислоҳотлар олиб борилаётганини таъкидлар экан, муаллиф кейинги етти йил ичида Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди фаолиятини такомиллаштириш борасида Конституциявий ислоҳотларга эътибор қаратади. 2017 йилга қадар амалда бўлган Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 109-моддасида Конституциявий суднинг 4 та банддан иборат ваколатлари белгиланган. Улар қуйидагилардан иборат: 1) Ўзбекистон Республикаси қонунларининг ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари қарорларининг, Ўзбекистон Республикаси Президенти фармонлари, қарорлари ва фармойишларининг, ҳукумат, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари қарорларининг, Ўзбекистон Республикаси давлатлараро шартномавий ва бошқа мажбуриятларининг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқлигини аниқлайди; 2) Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясининг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига, Қорақалпоғистон Республикаси қонунларининг Ўзбекистон Республикасининг қонунларига мувофиқлиги тўғрисида хулоса беради; 3) Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари нормаларига шарҳ беради; 4) Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари билан берилган ваколати доирасида бошқа ишларни кўриб чиқади. 2017 йилда Конституцияга киритилган ўзгартиш ва қўшимчаларга асосан, Конституциявий судга қуйидаги 3 та янги ваколатлар берилди: Булар қуйидагилар: 1) Ўзбекистон Республикасининг Президенти томонидан имзолангунига қадар — Ўзбекистон Республикаси конституциявий қонунларининг, ратификация қилиш тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунлари Ўзбекистон Республикасининг Президенти томонидан имзолангунига қадар — Ўзбекистон Республикаси халқаро шартномаларининг Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқлигини аниқлайди; 2) Ўзбекистон Республикаси Олий судининг муайян ишда қўлланилиши лозим бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига мувофиқлиги тўғрисида судлар ташаббуси билан киритилган мурожаатини кўриб чиқади; 3) конституциявий судлов ишларини юритиш амалиётини умумлаштириш натижалари юзасидан ҳар йили Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарига ва Ўзбекистон Республикаси Президентига мамлакатдаги конституциявий қонунийликнинг ҳолати тўғрисида ахборот тақдим этади. Бундан роппа-роса бир йил олдин, 30 апрель куни умумхалқ референдуми асосида қабул қилинган янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 133-моддасида Конституциявий суд яна янги ваколатларга эга бўлди. Эндиликда мамлакатимиз Конституциявий назорат органи юқорида санаб ўтилган ваколатлар билан бирга референдумга чиқарилаётган масалаларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқлиги тўғрисида хулоса беради. Ва энг муҳими, мамлакатимизда илк маротаба конституциявий шикоят институти жорий қилиниб, эндиликда фуқаролар ва юридик шахслар, агар суд орқали ҳимоя қилишнинг бошқа барча воситаларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, судда кўриб чиқилиши тугалланган муайян ишда суд томонидан ўзига нисбатан қўлланилган қонуннинг Конституцияга мувофиқлиги тўғрисидаги шикоят билан Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судига мурожаат қилишга ҳақли эканлиги мустаҳкамлаб қўйилди. Пировардида, мамлакатимизда олиб борилаётган ислоҳотлар доирасида инсон-ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг барча воситаларидан тўлақонли фойдаланилмоқда, дея хулоса қилади А. Раҳимов.
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190