Янгиликлар
Ахборот тарқатиш эркинлиги суиистеъмол қилинмаслиги керак
Кейинги пайтларда айрим манбаларда, асосан, ижтимоий тармоқларда муайян давлат органлари ёки уларнинг мансабдор шахслари фаолияти ҳақида нохолис, ҳақиқатга зид, айтиш мумкин бўлса, бўҳтон ва иғводан иборат маълумотлар тарқатилаётганидан кўз юмиб бўлмайди. Айниқса, давлат ва жамият ҳаётида адолат қарор топишида ниҳоятда муҳим ўрин тутадиган орган – суд тизими ва судьялар фаолияти ҳам бундай “нишон”лардан бирига айланаётгани жуда ачинарли… Ваҳоланки, бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда судьянинг шаъни, қадр-қиммати ёки ишчанлик обрўсини таҳқирлаш тегишли жавобгарликни келтириб чиқариши тўғрисидаги ҳуқуқий нормалар белгиланган. Суд тизимида узоқ йиллардан буён ишлаб келаётган фахрий судья сифатида судьяларимизнинг шаънига путур етказишга сабаб бўладиган асоссиз маълумотларни тарқатиш билан шуғулланаётганларни, умуман, барча фуқароларни қонунларимизда ўз ифодасини топган муайян талаблардан хабардор этишни ўзимнинг бурчим деб топдим. Биз қонун асосида бошқариладиган ҳуқуқий демократик давлатда яшаяпмиз. Шундай экан, ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи органи бўлган парламент томонидан қабул қилинган қонунларга, айниқса, Конституция талабларига сўзсиз риоя қилиш — ҳар биримизнинг муқаддас бурчимиз бўлиши керак. Юртимиздаги барча фуқаролар, ким бўлишидан, қайси мансабда ишлашидан қатъи назар, тегишли қонун талабларидан хабардор бўлса, мақсадга мувофиқ бўлади. Тўғри, ҳамма соҳаларда ҳам объектив, субъектив сабабларга кўра, баъзи бир камчилик ва нуқсонлар учраши ҳеч кимга сир эмас. Албатта, қонунларимизда судья ҳар бир ишни чуқур ўрганиб, мазмунан кўриб чиқишда тарафлар ва гувоҳларни эринмасдан батафсил эшитиб, инкор этиб бўлмайдиган далиллар асосида у ёки бу шахснинг айби тасдиқлангандан сўнг қонунларимиздаги афзалликлардан тўғри фойдаланиб, ҳақиқий содир этган ҳаракатига қонуний баҳо бериб, адолатли жазо чорасини тайинлаши лозимлиги кўрсатилган. Камчиликни рўкач қилиб, бирон-бир шахсга нисбатан ҳурматсизлик қилиш, унинг шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлайдиган, айниқса, судга, судьяга нисбатан камситувчи, бирёқлама ва нохолис, шунингдек, жамоатчиликда давлат органлари, уларнинг мансабдор шахсларига нисбатан ишончсизлик кайфиятини уйғотадиган маълумотларни очиқдан-очиқ тарқатиш қонун билан тақиқланади. Ахборотни тарқатишда унинг холислиги, ҳаққонийлиги ва тўғрилиги учун масъулиятни унутмаслик керак. Акс ҳолда, амалдаги қонунларимизда бундай ҳаракатлар учун маъмурий, ҳатто жиноий жавобгарлик белгиланган. Судлар ва судьялар томонидан маслаҳатхонасида чиқарилган ҳукм ва қарорларга баҳо бериб, танқид қилиш орқали ижтимоий босим ўтказишга уриниш асло мумкин эмас. Бундай ҳуқуқ ҳеч кимга берилмаган. Фақат қонунда кўрсатилган шахсларгина суд қарорларидан норози бўлса, тегишли тартибда юқори инстанция судига мурожаат қилиши процессуал қонунларимизда аниқ кўрсатилган. Конституциямизнинг 60-моддасида “Фуқаролар Конституция ва қонунларга риоя этишга, бошқа инсонларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари, шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилишга мажбурдирлар”, деган қоида ўрнатилган. Шу ўринда ўзимизга савол бериб кўрайлик-чи, барчамиз ҳам Конституциямизнинг ушбу талабига риоя қилаяпмизми? Шунингдек, Конституциямизнинг 136-моддасида судьяларнинг мустақил экани, фақат Конституция ва қонунга бўйсуниши, уларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмаслиги ва бундай аралашиш, қонунга мувофиқ, жавобгарликка сабаб бўлиши, ушбу модданинг иккинчи қисмида эса, судьяларнинг дахлсизлиги қонун билан кафолатланиши белгилаб қўйилган. Бундан ташқари “Судлар тўғрисида”ги қонуннинг 65-моддасида судьяга нисбатан ҳурматсизлик қилганлик учун жавобгарлик белгиланган. Яъни давлат органлари ва бошқа органлар, корхоналар, муассасалар ҳамда ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролар судьяларни ҳурмат қилиши ва уларнинг мустақиллиги принципига қатъий риоя этиши шарт. Судьяга ҳурматсизлик қилиш, худди шунингдек, уни очиқдан-очиқ менсимасликдан далолат берувчи хатти-ҳаракатлар, қонунга мувофиқ, жавобгарликка сабаб бўлади. Шу ўринда яна бир муҳим масала ҳақида тўхталиб ўтмоқчиман. Юртимизда фаолият кўрсатаётган журналистлар, айниқса, ижтимоий тармоқларда фаол бўлган шахслар (блогерлар) мамлакатимизда суднинг мустақил эканлигини ёдда тутишлари лозим. Суднинг ишига улар бирон-бир тарзда аралашмасликлари, аралашганларни эса, фош қилишга камарбаста бўлишлари мақсадга мувофиқдир. Фуқаролик кодексининг 1021-моддаси бешинчи қисмида ҳар қандай фуқарога нисбатан ор-номус, қадр-қиммат ва ишчанлик обрў-эътиборини ҳақоратловчи маълумотларни тарқатган шахсдан маънавий зарар ундирилиши кўрсатилган. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 41-моддасида ҳақорат қилиш, яъни шахснинг шаъни ва қадр-қимматини қасддан камситганлик учун ҳуқуқбузарга нисбатан базавий ҳисоблаш миқдорининг йигирма бараваридан қирқ бараваригача миқдорда жарима жазоси белгиланган. Жиноят кодексининг 140-моддасида эса, ҳақорат қилиш, яъни шахснинг шаъни ва қадр-қимматини беадаблик билан қасддан таҳқирлаш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилгандан кейин такроран содир этилса, базавий ҳисоблаш миқдорининг икки юз бараваригача миқдорда жарима ёки икки юз қирқ соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд бир йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланиши қайд этилган. Аллоҳ менга инъом этган тўқсон йиллик умримнинг олтмиш йилга яқинини суд-ҳуқуқ соҳасига бағишлаган бир оқсоқол инсон сифатида, ҳеч қачон қонунларимизнинг бу талаблари бирон-бир шахсга нисбатан қўлланилишини умуман истамайман! Барчамиз Парламентимиз томонидан қабул қилинган қонунлар талабларидан хабардор бўлиб, уларга риоя қилсаккина, ҳеч қандай нохуш ҳолатга тушмаймиз, албатта. Мухтасар айтганда, юқоридаги қонун нормаларини мен тарбиявий нуқтаи назардан, ҳар хил нохушликларнинг олдини олиш мақсадида, фуқароларимизни бир-бирларига нисбатан ўзаро ҳурматда бўлиш ва жамиятда ўз ўрнини билиб юришга даъват этган ҳолда келтирдим, холос. Айтмоқчиманки, конституциявий бурчларимизни чуқур англаган ҳолда, ўзгаларнинг ҳақ-ҳуқуқларини ҳурмат қилиб, қонунларга қатъий риоя қилиш барчамизнинг қонуний бурчимиз эканлигини унутмаслигимиз лозим. Шунда ҳар биримиз, мен ҳуқуқий демократик давлатда яшаяпман ва унинг тараққиётига ўзимнинг қонуний ҳиссамни қўшмоқдаман, чунки менинг фуқаролар, жамият ва давлат олдидаги бурчим ҳам шуни талаб этади, деб айта оламиз. Убайдулла МИНГБОЕВ, Судьялар ассоциацияси раиси, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган юрист (Манба: sud.uz)
Номзодлар захирасига киритлган судьялар учун қайта тайёрлаш курслари бўлиб ўтмоқда
Судьялар олий кенгаши қарори билан ўн етти нафар судья туманлараро, туман (шаҳар) суди раиси ва раис ўринбосари лавозимларига номзодлар захирасига қабул қилингани хабари берилганди. Юқори рейтинг кўрсатичларидан ташқари фаоллик, ташаббускорлик ва бошқарув қобилияти сифатлари бўйича танланлаган номзодлар учун икки ойлик қайта тайёрлаш курслари бошланди. Кенгаш ҳузуридаги Судьялар олий мактабида бўлиб ўтаётган қайта тайёрлаш курсларида судьяларнинг касбий билимларини чуқурлаштириш, суд маъмуриятчилигини юритиш кўникмаларини шакллантириш, шунингдек, иш ва бошқарувни ташкил этишнинг инновацион шакл ва услубларини ўзлаштиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Таҳсил давомида иш жараёнида вақтни бошқариш, муайян муаммоларга ўз вақтида ечим топиш, жамоатчилик билан очиқ мулоқотлар бўйича назарий ва амалий машғулотлар ўтказилиши ҳам кўзда тутилган. Ўқув машғулотлари Судьялар олий кенгаши ва Олий суд судьялари, ҳуқуқшунос олимлар, малакали психологлар ва катта тажрибага эга суд фахрийлари томонидан олиб борилмоқда.
Пушаймонлик гирдоби
Зангиота туманидаги «аёллар колонияси» дейиладиган 21-жазони ижро этиш муассасасида маърифий тадбир ўтказилиши ва у Судьялар олий кенгаши ташаббуси билан ташкил этилаётгани кўплар учун кутилмаган янгилик бўлиши мумкин. Унга таклиф этилишим мен учун ҳам кутилмаган бўлди. Келишилган вақтда ҳамкасблар билан йўлга тушдик. Матбуот анжумани ё конференция, борингки, пресс-тур бўлса, уларнинг йўриғи бошқа: мавзу аниқ, йўл-йўлакай тадбирни қандай ракурсда ёритишни ўйлаб кетасиз. Бироқ жазони ўташ муассасасида ташкил этилаётган тадбир бўйича етарли тасаввур йўқ эди ҳеч биримизда. Шу боис уни қандай ёритишдан кўра, жараён қандай кечиши бироз мавҳум туюларди. Ва яна қизиқарли ҳам эди, шунданми манзилга етгунча ҳар ким ўз хаёллари билан банд бўлди... Сим тўсиқлар ортида Зангиота туманидаги 21-жазони ижро этиш муассасаси. Остона ҳатлаб ичкарига киришингиз билан сим тўсиқли баланд деворларга кўзингиз тушади. Сукунат ва совуқ муҳит одамни сескантиради. Қизиқ, баҳорнинг ёқимли манзараси, илиқлиги гўё бу манзилни четлаб ўтгандек. Деворларга ҳатто қуш қўнмайди. Фақат онда-сонда, қаердадир қарғаларнинг қағиллаши эшитилади. Маҳкумаларнинг ҳаммаси бир хил либосда: бошида мовий рўмол, эгнида бир хил қора рангли махсус кийим, унда маҳкумаларнинг исм-фамилияси ёзилган. Ҳар бирининг ўз ўтмиши, тўғрироғи, фожеаси бор. Аммо айни пайтда барчасининг тилида ва дилида битта илтижо: «қаттиқ пушаймонман, мени кечиринглар». Тадбирга адабиёт ва санъат вакиллари келгани тушунарли. Бироқ Тошкент шаҳри ва вилояти судларида ишлаётган аёл судьяларнинг қатнашаётгани бизни кўпроқ ажаблантирди. Бу саволга Судьялар олий кенгаши матбуот котиби Турсунали Акбаровдан изоҳ олдик. – Жазодан мақсад тарбия экан, айни жараён маҳкумаларда қандай кечаётгани билан танишиб, қатъий тузалиш йўлига ўтиши ва ҳозирданоқ уларда ижтимоий ҳаётга кўникмалар шакллантиришдек хайрли ишга ҳисса қўшмоқ аёл судьяларнинг ҳам маънавий бурчи ҳисобланади, – дейди у. Эзгу ғоя. Қолаверса, маҳкумалар билан юзма-юз мулоқот улар учун наинки эътибор, балки судьяларнинг ўзи учун ҳам фойдали. Чунки бундай тадбирлар орқали ўзлари чиқараётган қарорларнинг оқибатини шахсан кўриш имконига эга бўлишади. Бу эса келгусида уларнинг масъулиятини, адолатга садоқатини оширишга, турли суиистеъмолчилик ва коррупцияга қарши курашишга хизмат қилади. Жонли мулоқот Тадбир расмиятчиликдан йироқ, самимий кечди. Чунки меҳмонлар маҳкумалар билан судья эмас, балки аёл (она) сифатида гаплашди. Мақсад ҳам шу эди: жонли мулоқотда синовларда ҳикмат, хатоларда сабоқ борлиги, жаҳолатнинг малҳами маънавият эканига алоҳида урғу берилди. Таъкидландики, инсоннинг ўзини ўзи тарбиялашида китобдан яхши восита йўқ, кўп ўқиган инсон бошқаларга кам тақлид қилади, чунки у ўзлигини шакллантиради. Ўзини шакллантирган инсон эса ҳаётда адашмайди. Шундан келиб чиқиб, жазони ижро этиш муассасаларида маънавий-маърифий муҳитни ривожлантириш, қисқартирилмайдиган жазо муддатини ўтаётган маҳкумлар (тасдиқланган рўйхат бўйича) ўқиган ҳар китоби бўйича имтиҳондан муваффақиятли ўтса, жазо муддатини қисқартириш масаласи қонун даражасида муҳокама қилинаётгани бежиз эмас. Мулоқот якунида аёл судьялар маҳкумаларга китоблар совға қилишди. Таниқли адиба ва шоираларнинг иштироки тадбирга алоҳида файз киритгани, тадбир ҳамкори – Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси муассасага юз номдаги бадиий китоблар ҳадя қилгани алоҳида эътиборга лойиқ. Тадбир доирасида сайёр суд ҳам бўлиб ўтди. Унда ўттиз икки нафар маҳкуманинг илтимосномалари кўриб чиқилиб, қаноатлантирилди. Бунинг натижасида айрим маҳкумалар жазонинг ўталмаган қисмидан шартли озод қилиниб, оиласи бағрига қайтарилди, баъзиларининг жазоси енгилроғи билан алмаштирилган бўлса, бир гуруҳи манзил-колонияларга ўтказилди. «Энг ёмони – соғинч...» Муассаса бошлиғи Дилафрўз Жабборованинг айтишича, бу ерда 1300 нафардан зиёд хотин-қиз жазо ўтамоқда. Маҳкумалар учун шароит яхши, емоқ-ичмоқ нолигулик эмас. Кутубхона, катта экранли телевизорлар ҳам маҳкумалар ихтиёрида. Улардан кўпроқ нимадан қийналишини сўрадик. Бу саволни эшитиши билан бухоролик К.М. исмли маҳкуманинг кўзлари жиққа ёшга тўлди: «Энг ёмони – соғинч... Уч боламнинг соғинчига бардош беролмаяпман, айниқса кичик фарзандим ҳали гўдак. Мана, келганимга ўн ой бўлди, уларни кўрганим йўқ...». Жиноят кодексининг 168-моддаси билан айбдор деб топилган К.М. одамларнинг 200 млн сўм пулини ўзлаштирган. Суд ҳукми билан у тўрт йилу тўрт ойга озодликдан маҳрум этилган. «Ҳеч қачон қонунни бузмайман, мени кечиринглар» дейди у хўрсиниб йиғларкан... М. гўзал умидлар билан яшаган гўзал бир аёл. Аммо жуда хунук ишга жазм этган: уч кунлик чақалоғини сотгани учун қўлга олинган ва беш йилга озодликдан маҳрум этилган. Биз билан суҳбатда кўз ёшларини тўкиб, «Қилаётган ишим қандай оқибатларга олиб келишини билмаганман... Ўн икки киши икки хонали уйда тиқилиб яшардик, уй сотиб олмоқчи эдим... Қари онамни қийин аҳволда қолдирдим. Пушаймонман, кечиринглар» дейди у. Бир маҳкума жазони ўтаётиб кўзи ёрибди. Чақалоғи ҳам «зона»да улғаймоқда. Унга нисбатан инсон ҳаётига таҳдид солиш айблови қўйилган. У ҳам қулоғимизга таниш бўлиб улгурган сўзларни такрорлайди: «Мен нотўғри йўл тутдим. Пушаймонман. Кечиринглар...». А. исмли маҳкума эса халқ таълими тизимида бош ҳисобчи лавозимида ишлаб, жиноий шериклари билан давлат бюджетининг 14 млрд сўмини ўзлаштириб юборган. Мулоқот давомида қалбидан кечаётган ҳисларини шундай баён этди: «Пул кўзимни кўр қилган экан. Бу ерга келиб англаб етганим шу бўлди: эркинлик пулдан қиммат экан». Ғиждувонлик Садоқат Т. бугун жазодан озод этилганлардан бири. Аёлнинг қувончи ичига сиғмайди, аллақачон тугунларини тугиб, кетишга шай бўлиб турибди. – Маҳалладошларимнинг велосипедларини ўғирлагандим, – дейди у бу ерга келиш сабабини сўраганимизда. – Ҳали сотишга улгурмасимдан ушландим. Бугун ўталмай қолган жазодан шартли озод этилдим. Зинҳор қинғир ишларга қўл урмайман. Аслида бу ер мен учун фойдали бўлди, ҳаётимдан сабоқ чиқардим, кўп китоб ўқидим. Айниқса, Аҳмад Муҳаммад Турсуннинг «Сиз қандай яшамоқчисиз?» китоби ҳаётимда бурилиш ясади. Ҳозир уйга кетаяпман, энди китоблар бир умрлик ҳамроҳимга айланади. Болаларимни ҳам китобга меҳрли қилиб тарбиялайман. Маҳкумалар бугун иши судда кўрилган ўттиз икки аёлга ҳавас билан боқишади. Давлатимизнинг инсонпарвар сиёсатига, кун келиб ўзлари ҳам бу даргоҳдан чиқиб кетишларига ишонишади. «Гадо қилди бу ҳижрон...» Маърифий тадбирда таниқли шоиралар қатнашганини айтдик. Айниқса, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими Мунаввара Усмонова ўқиган шеър юракларни сел қилди. Болам, келсанг қай маҳал, Кўзим йўлингга маҳтал. Қошимга келиб ҳар гал Она, мен келдим дегин! Кечиксанг тундан сўраб, Ҳолингни кундан сўраб, Турарман йўлинг пойлаб, Она, мен келдим дегин! Топган нонинг керакмас, Мансаб, шонинг керакмас, Жонинг омон бўлса бас, Она, мен келдим дегин! Гадо қилди бу ҳижрон, Йўлимни тўсар довон, Енгмасин, десанг армон, Она, мен келдим дегин! Маҳкумаларнинг аксарияти хўрсиниб, ич-ичидан йиғлади. Йиғи шунчаки ожизликка ўхшамас, муштоқлик, хатоларнинг қимматга тушгани, уйида уни кўзлари тўрт кутаётган онаизори ёки боласининг ҳасрати туфайли экани кундек равшан эди. Таъкидлаш жоизки, тадбир шунчаки ҳисобот учун эмас, балки инсон қадри, қонунларимиздаги инсонпарварликнинг яна бир ифодаси бўлди. Ҳар бир жазо ортида инсон тақдири турганини мазкур муассасанинг ўзидагина ҳис этиш, англаш мумкин холос. – Маҳкума аёллар ҳам биз каби инсон, она, – дейди фуқаролик ишлари бўйича Зангиота тумани суди раиси Соҳиба Зайниева. – Жазо инсонни тузалишга, яхшиликка қайтаришга хизмат қилса, шундагина мақсадга эришилган бўлади. Бугунги тадбир мен учун чиқарилаётган ҳар бир қарорнинг қонуний ва адолатли бўлишини таъминлашга янаям жиддий эътибор бериш зарурлигини яна бир бор ҳис қилдирди. Дарвоқе, жазони ижро этиш муассасасида ўтказилган тадбир фойдадан холи бўлмаслиги аниқ: мезбонлар учун ҳам, меҳмонлар учун ҳам... Юлдуз Ҳожиева, журналист (Манба: «Huquq» газетаси, 2025 йил, 1 май 18-сон)
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190