Янгиликлар
Ҳуқуқ ҳам, мажбурият ҳам қонун билан тартибга солинади
Кенгашдан сўнг: навбатдаги муддатга тайинланган судьялар маълум бўлди
Судьялик масъулияти – мунтазам ўқиш, мунтазам изланиш...
Кенгашдан сўнг: айрим туман ва туманлараро судларнинг раислари ўзгарди ва бошқа тайинловлар
Имтиёз бор-у кафолат йўқ!
Ижтимоий тармоқларда Кенгаш ҳузуридаги Судьялар олий мактабининг Судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш курсига (2023-2024 ўқув йили учун) қабул қилишдаги айрим имтиёзларга нисбатан эътирозли фикрлар айтилмоқда. Эътирозларда, асосан, “Жиззах, Навоий, Сирдарё, Сурхондарё вилоятларида туғилган ва шу вилоятларда доимий яшаётган талабгорларга жами кириш синовларида тўплаган баллига қўшимча 15 балл берилиши” тенглик тамойилига зидлиги таъкидланади. Судьялар олий кенгаши томонидан судьялар корпусини шакллантиришда кадрларга бўлган эҳтиёжлар ҳудудлар кесимида изчил ўрганилиб, зарур чора-тадбирлар кўриб келинмоқда. Таҳлилларга кўра, юқорида қайд этилган вилоятлар судларида фаолият кўрсатаётган судьялар орасида маҳаллий кадрларнинг улуши 2,2 - 4 фоизни ташкил қилмоқда, холос. Бу ҳол маҳаллий кадрларга эҳтиёж катталигини, ушбу ҳудудларда фаолият кўрсатаётган судьяларнинг асосий қисмини бошқа вилоятлардан келиб ишлаётганлар ташкил этаётганини яққол кўрсатади. Мавжуд ҳолат Судьялар олий кенгаши ҳамда Олий суд таркибини шакллантиришда ҳудудий вакилликни таъминлаш масаласида ҳам муаммо туғдираётгани инобатга олинса, муаммо кўламини кенгроқ тасаввур қилиш мумкин. Жойлардаги маҳаллий кадрларга бўлган заруриятдан келиб чиқиб, номи қайд этилган вилоятларда туғилган ва доимий яшаётган талабгорларга истисно тариқасида имтиёз бериш масаласи Кенгаш кун тартибига киритилиб, унинг таркиби томонидан маъқулланди. Шу ўринда кейинги икки йилда Кенгаш томонидан бошқа вилоятларда ишлаб юрган 147 нафар судьялар, ўз хоҳишига кўра, ўзи туғилган ёки доимий яшаган вилоятга қайтариш орқали тизимда иш самарадорлигини оширишга эришилганини ҳам қайд этиб ўтиш лозим. Маълумот тариқасида айтиб ўтамиз, мазкур тартиб 2023-2024 ўқув йил учун жорий этилмоқда. Судьялар олий кенгаши таъкидлайдики, Кенгаш ҳузуридаги Судьялар олий мактабининг Судьялик лавозимларига номзодларни тайёрлаш курсига қабул қилишдаги имтиёз ҳеч кимга судьялик лавозимини кафолатламайди. Бунинг учун ҳар бир битирувчи Кенгаш томонидан ўтказиб келинаётган судьялик лавозимига танлаш ва тайинлаш бўйича очиқ танловдан муваффақиятли ўтиши шарт. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
Тушунинг: бу савол бизга эмас, бироқ...
Ижтимоий тармоқ орқали эътиборли чиқишлари билан обуначи ва шинавандаларини кўпа-да зериктирмайдиган “Эзгулик” жамияти раиси А. Ташанов яна бонг уриб чиқди. Бу галги чиқишининг қисқа мазмуни шуки, жиноят ишлари бўйича Жалақудуқ туман суди судьяси мени (ўзи раислик қилаётган) ишда жамоатчи ҳимоячи сифатида иштирок этишимни рад қилди, ваҳоланки, ташкилотимиз уставида ушбу тартиб (судларда жамоатчи ҳимоячи сифатида иштирок этиш) бор, камига, мана, қонун (ЖПК 42-модда)! Бироқ судьялар ҳеч бизни ёқтирмади-ёқтирмади-да, талабда янглишаётган бўлсак, фалон-фалон ташкилотлар, хоссатан,”Судьялар олий кенгашининг тили заҳаргина “воизи” ҳолатга изоҳ берса... Муҳтарам ҳуқуқ фаолининг туман судида кўрилаётган ишда жамоатчи ҳимоячи сифатида иштироки рад этилиб, бу ҳақда тегишли ажрим чиқарилганлиги – судьянинг аниқ ишлар бўйича процессуал ҳаракати ҳисобланади. Қонунга кўра, судьянинг процессул ҳаракатига ҳуқуқий баҳо бериш Кенгаш ваколатларига кирмайди. Ёйиброқ тушунтирилса, судьяларнинг процессуал хатти-ҳаракатлари қонунийлиги ёки ишни кўришда моддий ва процессуал қонун нормалари талабларига риоя қилинган-қилинмаганлиги ҳолатларига ҳуқуқий баҳо бериш юқори турувчи судлар ваколатига тааллуқлидир. Изоҳимиз шу. Қўшимча қилиш мумкинки, “Эзгулик” раисининг мурожаати суд томонидан рад этилгани – унга нисбатан ушбу даргоҳ эшиклари тақа-тақ ёпилганини билдирмайди: очиқ суд мажлисида кузатувчи сифатида иштирок этишида ҳеч қандай монелик йўқ. Дарвоқе, муаллиф ўз чиқишида ҳамманиям адвокат ёллашга қурби етмаслиги, уларга холис ёрдам кўрсатиш ниятидаги жамоатчи ҳимоячиларга нисбатан судларда қўйилаётган тўсиқлар қўшимча муаммо туғдираётганини ҳам қайд этиб ўтади. Судларда “Эзгулик” вакилларининг жамоатчи ҳимоячи сифатида иштирок этиш ваколати бор-йўқлиги, бу борадаги ҳуқуқий тартиблар хусусида ваколатли орган шарҳ ёки тушунтириш берар, эҳтимол. Биз эса якунда иккита маълумотни жамоатчиликка етказиб қўйишни лозим, деб билдик: Жиноят ишлари бўйича Жалақудуқ туман судида кўрилаётган ишда судланувчиларнинг ҳимояси масаласида муаммо йўқ. Айрим судланувчиларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини битта эмас, бир неча нафар адвокатлар ҳимоя қилмоқда... Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 6 сентябрдаги 741-сон қарорига асосан “Мадад” – муассаса шаклидаги нодавлат нотижорат ташкилоти ташкил этилиб, жойлар унинг бюролари фаолият кўрсатмоқда. Фуқароларга ҳуқуқий масалалар бўйича шу жумладан, онлайн маслаҳатлар ва тушунтиришлар бериш йўли билан бирламчи бепул юридик ёрдам кўрсатиш ушбу ташкилотнинг асосий вазифалари сирасига киради. Судьялар олий кенгаши матбуот хизмати
“Улар виждон овозига риоя қилган ҳолда ҳаракат қилишади…” - Япония суд тизимининг ўзига хос тартиблари
Япония бош қомуси 76-моддасининг учинчи қисмига кўра, барча судьялар мустақил ва фақат Конституция ва қонунларга бўйсунади, улар виждон овозига риоя қилган ҳолда ҳаракат қилишади. Судьяларнинг ўзгартирилмаслиги тамойили эса Конституциянинг 78-моддасида белгиланган бўлиб, унга кўра, судьялар ошкора импичмент жараёнисиз лавозимидан озод этилиши мумкин эмас (судьянинг суд қарори билан ақлий ёки жисмоний жиҳатдан ўз вазифаларини бажаришга қодир эмас деб топилган ҳоллар бундан мустасно). Ушбу тамойил судьялар холислигининг қўшимча кафолати бўлиб хизмат қилади. Бундан ташқари, ижро этувчи органларга судьяларга нисбатан ҳар қандай чора кўриш, уларнинг иш ҳақи миқдорини камайтириш бош қонун билан таъқиқланган. Японияда одил судлов тўрт босқичли суд тизими орқали судлар амалга оширилади: умумий юрисдикция судлари, оилавий ишлар бўйича судлар, округ судлари, Юқори судлар ва Олий суд. Умумий юрисдикция судлари уч йилдан ортиқ муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазосини тайинлаш ҳуқуқига эга эмас. Агар судья судлвнувчини 3 йилдан ортиқ озодликдан маҳрум қилиш муддатини белгилаш зарур деб ҳисобласа, у ишни округ судига юбориши керак. Бундай судларнинг қарорлари устидан шикоят қилишда округ судига апелляция берилади. Агар томон округ судининг қароридан қониқмаса, Олий судга мурожаат қилиши мумкин. Япониянинг “Судлар тўғрисида”ги қонуни 45-моддасига мувофиқ, умумий юрисдикция суди судьялари ҳар доим ҳам профессионал судьялар бўлавермаслиги мумкин. Судьялик учун ягона давлат имтиҳонини топширганларидан ташқари, суд ёки прокуратурада маълум вақт ишлаган шахс судья этиб тайинланиши мумкин. Япония фуқаролик процессуал кодексида кичик миқдордаги даъволарни кўриб чиқишнинг алоҳида тартиби кўзда тутилган. Даъво миқдори 600 000 иендан кам бўлган ишлар соддалаштирилган тартибда кўриб чиқилиши мумкин (368-модда). Ушбу жараён суд томонидан низони бир кунда ҳал қилишни назарда тутади, томонлар талаб ва далилларини суд муҳокамаси куни тақдим этишлари шарт (370-модда), бу тоифа ишларда гувоҳлар қасамёдсиз гувоҳлик беришлари мумкин (372-модда). ОИЛАВИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУДЛАР (THE FAMILY COURT) Бундай судлар оилавий ишлар ва вояга етмаганлар томонидан содир қилинган ҳуқуқбузарликларни кўриб чиқишга ихтисослашган. Ушбу судлар фаолиятини 200 нафар судья ва 150 нафар судья ёрдамчилари, шунингдек, 1500 нафар шартли ҳукм қилинганларни назорат қилувчи инспекторлар амалга оширади. Оилавий ишлар бўйича суд 1947 йилда - урушдан кейинги ислоҳотлар натижасида ташкил этилган. Вояга етмаганларнинг ҳуқуқбузарлиги ва оилавий низоларга ихтисослашган судни ташкил этиш ғояси Японияга Aмерика Қўшма Штатларидан кириб келган. АҚШда барқарор оилавий муносабатлар вояга етмаганларни тарбиялаш ва ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишнинг зарур шарти ҳисобланади. Ўз табиатига кўра, фақат суд қарори билан ҳал қилиниши мумкин бўлган васийлик ва ҳомийлик, бедарак йўқолган деб топиш, фуқаролик ҳолати далолатномалари билан боғлиқ масалалар оилавий ишлар судида кўриб чиқилади. Баъзи ҳолларда, масалан, никоҳни бекор қилиш натижасида эр-хотин ўртасидаги мулкини тақсимлаш, биринчи навбатда, ярашув жараёнидан ўтиши керак. Бу жараён битта судья ва яраштирув комиссиясининг икки аъзосидан иборат таркиб томонидан амалга оширилади. Маслаҳатчилар ва комиссия аъзолари суд томонидан давлат хизматчилари орасидан ярим кунлик асосда жалб қилинади. Тарафлар ярашувга эришмаса, иш судда кўриб чиқилади. Мазкур судларда низолар судья томонидан суд маслаҳатчилари иштирокида кўриб чиқилади. Суд қарори устидан юқори суд инстанциясига шикоят қилиш мумкин. Оилавий ишлар бўйича судлар вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар, яъни 20 ёшга тўлмаган шахслар, шунингдек вояга етмаганларнинг фаровонлигига қарши содир этилган жиноят ишлар ҳам кўриб чиқилади. Бундан ташқари ушбу суд жиноят содир этишга мойил вояга етмаганларни назорат остига олиш ҳуқуқига эга. Вояга етмаганлар билан боғлиқ ишларни кўриб чиқиш тартиби ва юрисдикцияси Япониянинг 1948 йилдаги “Вояга етмаганлар тўғрисида”ги қонуни билан тартибга солинади. ОКРУГ СУДЛАРИ (THE DISTRICT COURT) Округ судлари биринчи инстанциянинг асосий судлари ҳисобланади. Ҳозирда ҳар бир префектуранинг марказида (мамлакат бўйича 50 та )округ судлари фаолият юритади. Ушбу судларда 910 га яқин судья ва 580 нафар судья ёрдамчиси ишлаб келмоқда. Округ судлари фуқаролик ва жиноий ишларни кўриб чиқади. Округ судлари умумий юрисдикция судларнинг фуқаролик ишлари бўйича қарорлари устидан апелляция шикоятларини кўриб чиқадилар. Йирик округ судлари ўз бўлинмаларига эга. Масалан, Toкио округ судида маъмурий ишлар, автотранспорт низолари, интеллектуал мулк, банкротлик ва бошқа ишларга ихтисослашган бўлимлар мавжуд. ЮҚОРИ СУДЛАР (THE HIGH COURT) Юқори судларда биринчи навбатда округ ва оилавий ишлар бўйича судларнинг қарорлари устидан келиб тушган апелляция шикоятларини кўриб чиқилади. Улар 8 та йирик шаҳарларда жойлашган бўлиб, 345 нафар судьялардан таркиб топган. Умумий юрисдикция судларининг жиноят ишлари юзасидан қабул қилган қарорлари устидан шикоятлар округ судларига эмас, балки тўғридан-тўғри Юқори судларга тақдим қилинади ва кўриб чиқилади. Юқори суд фуқаролик ишлари бўйича охирги инстанция ҳисобланади. Баъзи тоифадаги ишлар, масалан, давлатга хиёнат ёки сайловларнинг ҳақиқийлигини аниқлаш бўйича ишлар Юқори судлар томонидан биринчи инстанция суди сифатида кўрилади. Бундан ташқари, квази-суд органлари, жумладан, адолатли савдо комиссияси, Патент идораси, Олий денгиз Кенгаши ва бошқаларнинг қарорларини қайта кўриб чиқиш ҳам Юқори суд ваколатига киради. Бундай ҳолларда иш уч эмас, балки беш нафар судьядан иборат таркибда кўриб чиқилади. Шу билан бирга, Токио Юқори суди таркибида рақобатга оид ишлар ва интеллектуал мулк ҳуқуқи билан боғлиқ низоларни кўриб чиқишга ихтисослашган махсус бўлинмалар фаолият кўрсатади. Токио Юқори суди таркибидаги интеллектуал мулк ҳуқуқи билан боғлиқ низолар бўйича бўлим Интеллектуал мулкни ривожлантириш дастурига мувофиқ, 2005 йилда ташкил этилган. ОЛИЙ СУД (THE SUPREME COURT) Олий суд Япониянинг энг юқори суд инстанциясидир. Япония Конституциясининг 79-моддасида унинг таркиби ва судьяларни тайинлаш тартиби белгиланган. Конституцияга мувофиқ, Олий суд Вазирлар Маҳкамасининг тавсиясига биноан Император томонидан тайинланадиган Бош судья ва (Вазирлар Маҳкамаси томонидан тайинланадиган ва император томонидан тасдиқланган)14 судьядан иборат. Олий суд судьяларини тайинлаш «халқ томонидан тасдиқланиши» керак (79-модда). Ушбу меъёрни давлат ҳокимиятининг манбаи бўлган, ҳокимиятнинг ҳар қандай тармоғи, шу жумладан, суд ҳокимияти устидан умумий назоратни амалга ошириши мумкин бўлган халқ суверенитети тўғрисидаги конституциявий қоидаларнинг ривожланиши натижаси сифатида баҳолаш мумкин. Ушбу тартибга кўра, судья тайинлангандан кейин биринчи парламент сайловларида халқ тасдиғидан ўтиши керак. Судьянинг ҳар ўн йилда қайта тасдиқдан ўтиши талаб қилинади. Агар сайловчиларнинг аксарияти тайинланган судьянинг истеъфосини қўллаб-қувватласа, унинг ваколати муддатидан олдин тугатилади. Шунингдек, Конституция ва “Япония Олий суди тўғрисида”ги қонунда назарда тутилган Олий суд аъзолари ваколатларини тугатишнинг энг кенг тарқалган усули бу - 70 ёшга тўлгандан кейин нафақага чиқиш ҳисобланади. Олий суднинг аксарият аъзолари тайинланган пайтда 60 ёшдан ошганлиги сабабли, улар асосан ушбу лавозимда ўн йилгача фаолият олиб боради. “Судлар тўғрисида”ги қонуннинг 43-моддасига кўра, Олий суд судьялари юридик маълумотга эга бўлиши ва камида 40 ёшга тўлган бўлиши шарт. Олий суд судьяларининг камида ўнтаси умумий юрисдикция суд судьяси, прокурор ёки ҳуқуқ профессори сифатида камида йигирма йилдан ортиқ иш тажрибасига эга бўлиши белгиланган (43-модда). Олий судда ишлар бешта судьядан иборат кичик ёки барча аъзолардан иборат тўлиқ таркибда кўриб чиқилади. Ҳар қандай иш дастлаб, кичик таркибда кўриб чиқилиши керак. 1945 йилга қадар судлар фаолиятини ташкил этиш Адлия вазирлиги зиммасида бўлган, бу эса судларнинг мустақиллигига жиддий таҳдид солган. Иккинчи жаҳон урушидан сўнг Конституция ислоҳ қилинди, натижада суд ҳокимияти мустақиллиги мустаҳкамланди. Амалдаги Конституцияга мувофиқ, Олий суд ишларни юритиш тартиб-қоидалари ва суд ишларини бошқариш қоидаларини белгилаш ҳуқуқига эга. Прокурорлар Олий суд томонидан белгиланган қоидаларга амал қилишлари шарт. Олий суд қуйи судларга ўз иш қоидаларини белгилаш ҳуқуқини бериши мумкин. КВАЗИ-СУД ОРГАНЛАРИ Японияда ваколатли судлар билан бир қаторда маъмурий комиссиялар ҳам фаолият кўрсатади. Японияда маъмурий органларнинг чиқарган дастлабки актига нисбатан шикоят бериш тизими йўлга қўйилган. Шунга кўра, юқори турувчи органлар ҳузурида бундай шикоятларни кўриб чиқувчи маъмурий комиссиялар тузилган. Комиссияларнинг қарорлари ваколатли суд томонидан қайта кўриб чиқилиши мумкин. Умид ЖУМАЕВ, Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги Судьялар олий мактаби тингловчиси
Ишонч телефони
Сизда ариза, шикоят ёки таклифлар мавжудми? Судьялар олий кенгашига ишонч телефонлари орқали мурожаат қилинг!
71 200-26-00 ёки 1190